Sermaye piyasalarımıza ilişkin temel tespit ve sorunlar

Dr. Emin Çatana

ülkemizde tasarruf eğilimleri düşük, sermaye birikimi yetersizdir dolayısıyla Türkiye, net sermaye açığı olan bir ülkedir. Sermaye açığı, uluslararası portföy yatırımları ile kamu ve özel kesimin borçlanması ile finanse ediliyor.

1. ülkemizde finansal derinlik oranı, toplam finansal varlıkların (enstrümanların) toplam Gayri Safi Milli Hasıla’ya oranı; diğer gelişen ülkeler ve gelişmiş ülkelerle mukayese edildiğinde düşük düzeydedir. 2011 yılının Ocak ayı itibari ile yurt içi ve yurt dışı yerleşiklerin sahip olduğu ülkemizdeki finansal enstrümanların toplamı yaklaşık 873 milyar TL civarındadır. Dünya toplam GSMH’sının yaklaşık % 1,5’luk bölümünü üreten ülkemizdeki finansal varlıklar, Dünyadaki toplam finansal varlıkların sadece binde 3,5’unu oluşturuyor.

2. Finansal piyasalarımız ile ilgili diğer önemli tespit veya sorun; ülkemizde yaratılan kaynakların büyük bölümünün uzunca yıllar kamu tarafından kullanılmasıdır. Crowding-out (dışlama) etkisi olarak adlandırılan bu durum; kamunun yüksek açıklar vermesi ve kamu borçlanma gereğinin 90’lı yılların başından itibaren hızlı bir şekilde artması sonucu oluşmuş ve özel kesimin borçlanma ve kaynak kullanma maliyetlerini arttırdı.

3. özel kesim tarafından yaratılan kaynaklar ise yüksek enflasyonist ortam ve yüksek reel faizler nedeniyle yatırıma dönüşmedi. 2000 yılı Kasım ve 2001 yılının Şubat aylarında ülkemiz finansal şoklara bağlı olarak derin bir ekonomik krize girdi. Bu kriz sonucunda uygulanan tedbirler bankacılık kesimimizi rehabilite etti. Son yaşanan global krizde bankacılık kesimimizde ve finansal sistemde herhangi bir sorun yaşanmamış olması, 2001 krizinden sonra kararlılıkla uygulanan yapısal iyileştirme programları ile doğrudan ilişkilidir.

4. ülkemiz finansal sisteminde bankacılığın egemen ve belirleyici olduğu bir yapı bulunuyor. Kaynak temin etme (mevduat) ve kaynak kullandırma (kredi) kapasiteleri açısından bankacılık sektörünün sermaye piyasasına ezici bir üstünlüğü bulunuyor. Bankacılık sektörünün Şubat–2011 sonu itibari ile aktif toplamı 1.007 milyar TL, özkaynakları 135 milyar TL, toplam mevduat hacmi 645 milyar TL, toplam kullandırdığı kredi ise yaklaşık 550 milyar TL’dir.

5. 2010 Yılında yürütülen etkin çalışmalara rağmen ülkemizde şirketlerin sermaye piyasaları yoluyla kaynak temin etme motivasyonlarının düşük olduğu görülüyor. Bu konudaki bir diğer önemli tespitte şirketlerin halka açıklık oranlarının düşük olmasıdır. 18/02/2011 tarihi itibari ile İMKB’de hisse senetleri işlem gören şirketlerin toplam piyasa kapitilizasyonu yaklaşık 307.354 milyon ABD Doları, ortalama halka açıklık oranı ise yaklaşık % 25 dir.

6. ülkemizde finansal kesimin diğer önemli bir sorunu da sermaye piyasalarındaki yatırımcı sayısının azlığıdır. Ocak-2011 sonu itibari ile hesabında bakiye bulunan yatırımcı sayısı 1.056.817’dir. İMKB hisse senedi piyasasında işlemlerin yaklaşık altıda birlik bölümü yabancı yatırımcılar tarafından gerçekleştirilirken, yabancıların toplam saklama içerisindeki payı yaklaşık %65 civarındadır.

7. ülkemizdeki finansal enstrümanların çeşitliliği bakımından bazı eksikler bulunmaktadır. Henüz tek hisseye dayalı vadeli işlem sözleşmeleri ile opsiyon sözleşmeleri ülkemiz organize pazarlarında bulunmamaktadır. Structured Products olarak adlandırılan bazı yapılandırılmış finansal ürünler ile bazı ödünç işlemleri Londra, Newyork gibi finansal merkezlerde gerçekleştirilmektedir. Buna mukabil, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası oldukça yeni bir borsa olmasına rağmen son dönemde önemli gelişme kaydetmiştir.

8. Finansal piyasalarımızla ilgili bir diğer önemli tespit ise kurumsal yatırımcıların arzu edilen büyüklüklere ulaşmamış olmasıdır. ülkemizdeki kurumsal yatırımcıların toplam büyüklükleri yaklaşık 37.029 milyon ABD Doları civarında olup, bahse konu büyüklük ülkemiz Gayri Safi Milli Hâsılasının yaklaşık %5,9’una karşılık gelmektedir.

Dr. Emin çATANA

catana@turcomoney.com