Şirketler yaşayan birer canlı mıdır..!

Şaban Çağıran

Yapılan bir araştırmaya göre, dünyanın en büyük 500 şirketi sıralamasına giren şirketlerin yaşam sürelerinin ortalama 40-50 yıl aralığında olduğu anlaşılmıştır. Canlı varlıklar gibi, şirketlerde de yaşam süresinin  uzun ve sağlıklı olması en büyük hedeftir. Şirketin sağlıklı bir şekilde yaşam süresini uzatmak, onun canlı olduğunu kabulle başlar.

Yıllar önce banka müfettişliğine yeni başladığımızda, teftiş kurulu başkanımız bize, sizler taşraya-şubelere denetime gittiğinizde, “doğrudan üst yönetimi, hatta bizzat genel müdürü temsil edeceksiniz, bu nedenle bizim gözümüz kulağımızsınız, attığınız her adıma ve davranışlarınıza dikkat edin, örnek olun” derdi. Mesleğe yeni başladığımızdan, bankanın gözü kulağı mı olurdüşüncesiyle bunun ne demek olduğunu tam olarak anlayamamıştık, ancak zaman içinde elbette bunu kavradık. Bu yaklaşım, zor bir görev üstlenen bizleri bir yandan yüceltmeye çalışır, diğer yandan attığımız her adımda genel müdürlüğü temsil sorumluluğumuzu fark ettirirdi. Üzerimizde bir nevi özdenetim etkisi yaratırdı. Canlı varlıkların birtakım temel özellikleri vardır. Doğarlar, büyürler, gelişirler, yaşlanırlar ve ölürler. Yaşamları boyunca sağlıklı bir şekilde hayatta kalmak için ne gerekiyorsa onu yaparlar. Bu durum insanda da böyle, diğer canlılarda da… Hayatta kalmak için, içinde bulundukları ortamla mücadele ederler, bir şekilde uyum sağlarlar, öğrenirler, hastalanırlar, direnirler, iyileşirler. Hep ayakta kalmanın bir şekilde yolunu bulmaya çalışırlar, başaramadıklarında ise yok olurlar.İşte, doğmakla yok olmak arasında geçen süre, ömürdür.

KALİTEYE ODAKLANMAK

Ömür, canlı varlıklarda olduğu gibi, şirketlerde de olan bir şey. Yapılan bir araştırmaya göre, dünyanın en büyük 500 şirketi sıralamasına giren şirketlerin yaşam sürelerinin ortalama 40-50 yıl aralığında olduğu anlaşılmıştır. Konumuz, şirket ömür ortalama süresi değil ama dünyadaki şirketlerin çok azı 100 yıl ve üzerinde yaşamakta, büyük çoğunluğu açıldıktan 1-2 yıl sonra tasfiye olmaktadır. Dünyanın en uzun yaşayan şirketi Çhine Salt 1.400 yıl yaşadıktan sonra tasfiye oldu. Halen en uzun yaşamakta olan şirket ise Japonya’da bulunan NisiyamaOnsenKeiunkon Oteli 705 yılında kurulmuştur. (1)İlginçtir kibu şirketlerin ortak özellikleri, aile şirketi olmaları, dünya çapında markalaşmaları ve kaliteye önem vermeleri. Kanaatimce, bu üçlüden en önemlisi “kaliteye odaklanmak”tır. Yaşayan şirketlerin canlı varlıklarla pek çok ortak özellikleri vardır. Tıpkı canlı varlıklar gibi doğar, büyür, gelişir, yaşlanır ve yok olurlar.Bulundukları ortamdan etkilenirler. Ortama uyum sağladıkları sürece var, aksi halde yok olurlar. Şirketlerin de gerçekten organları-gözü-kulağı-algıları vardır, öğrenirler, unuturlar, karar alırlar, yarışırlar, kazanırlar, kaybederler, hasta olurlar, iyileşirler, paraya ihtiyaçları olur, motivasyona ihtiyaç duyarlar, hafızaları vardır, ortak değerleri vardır, bir amaca haizdirler, hata yaptıkları zaman zarar görürler, seçimleri geleceklerini belirler, gelişirler-gerilerler, iletişim halindedirler, kendi disiplinleri-kuralları vardır vs. Bu sayılanların tamamı, canlı varlık özelliklerinden farksız şeyler.Şirketler canlı olmasaydı, bu özelliklerinin yanında, yaşam süreleri de olmazdı..!

Canlı varlıklar gibi, şirketlerde de yaşam süresinin  uzun ve sağlıklı olması en büyük hedeftir. Şirketin sağlıklı bir şekilde yaşam süresini uzatmak, onun canlı olduğunu kabulle başlar. Canlı/yaşayan bir organizmanın/şirketin sağlıklı olması için yapılması gerekenler bellidir. İçinde bulunulan ortama ayak uyduracak(algı-mevzuat-müşteri beklentilerine uygunluk),iyi bir beyin yapıısına sahip olacak (yönetim,bilgi işlem – Ar-Ge), doğru kararlar verilecek (üst yönetim), organizasyonun her bir alt bölümleri kendi işinde kuvvetli/en iyi olacak (nitelikli iş gücü), olabildiğince hata yapmayacak – yapıyorsa aynı hatalar tekrar etmeyecek (öğrenen organizasyon), yeni ürünler geliştirecek (İnovasyon),  işe yaramayan dallarını dökecek (yararsız personel, bölüm, Şube, acente, müşteri) soğuk havalarda kendini koruyacak gerekirse küçülecek, sıcak havalarda ise genişleyecek (iktisadi konjonktüre uygunluk), hangi durumda nasıl davranılacağını gösteren bir kişiliği/kimliği ve amacı olacak (vizyon, misyon, ortak/etik değerler), enerjsisini depolayabilecek ve yeri geldiğinde kullanabileceği gücü olacak (özkaynak-kar), kökleri derinlerde olacak (sağlıklı-itibarlı bir geçmiş), çıktıları sağlam olacak (kalite), olabildiğince çok sayıda müşteriye ulaşacak (besleme kaynakları) vs.

ŞİRKETLERİN ASIL AMACI

Şirketlerin asıl amacı, tıpkı canlı varlıklar gibi, öncelikle kendi varlıklarını korumak, kendi kişiliğini /kimliğini oluşturmak, gizli gücünü ortaya koymak ve olabildiğince yükseğe erişmektir. Salt müşterilere mal veya hizmek üretmek ya da hisse sahiplerine kar payı sağlamak veya hisselerinin değerini artırmak için var olduğu söylenemez. (2)Aslında bu sayılanlar amaç değil, araçtır. Ne yazık ki yönetenler, genellikle kısa vadeli-günü birlik düşünürler, aslında bunun tam tersi şekilde düşünmek, olaylara uzun vadeli bakmak gerekir. Çünkü amaç kısa değil, uzun vadede sağlıklı yaşayabilecek bir yapı kurulması olmalıdır. Rekabetin üst düzeyde olduğu günümüz küresel dünyasında, kalite ve iyileşmeye önem veren, günü kurtarmaya değil, uzun vadeye dönük kararlar alan yönetici ve şirket sayısı oldukça azdır. Şirket ömrünü uzatmanın yolu, şirketlere “yaşayan şirket/canlı varlık” gözüyle bakmanın yanında, çalışanlarla işletme hedeflerinin bütünleştiği bir yapı kurmaktır. Bu arada unutmadan söyleyeyim, uzun yaşaması isteniyorsa,canlı varlıklara iyi bakmak gerekir. Hangi ortam olursa olsun bünyesi (gövde-el-kol) dayanıklı olmalı, ortama uyum sağlayabilmeli, geleceği görebilmeli, öğrenebilen olmalı, iletişime önem vermeli, mevcut ve olası riskleri iyi yönetebilmeli, yaratıcı olmalı, tasarruflu olmalı, yararsız-zararlı varlıkları bünyesi kabul etmemeli, yaptığı iş-ürün kaliteli olmalı, bir amacı ve stratejisi olmalı…Dünya – Evrim Tez  (2) Yaşayan Şirket/Arie De Geus

Şaban ÇAĞIRAN

Denizbank / Grup Müdürü

sabancagiran@gmail.com