Ticaret savaşlarının yerini ticaret koridoru savaşları aldı

Adnan Yıldırım

-ABD Başkanı Donald Trump döneminde başlayan “ticaret savaşları” yerini “ticaret koridoru savaşları”na bıraktı. Rusya ve Çin devlet başkanlarının katılmadığı G20 zirvesi bu yıl 09-10 Eylül 2023 tarihlerinde, Hindistan’ın  başkenti Yeni Delhi’de yapıldı. Zirvede Afrika Birliği, üyeliğe kabul edildi. Zirvenin en flaş konusu ise ABD, Hindistan, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, İtalya, Fransa, Almanya ve Avrupa Birliği arasında imzalanan “IMEC-Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru” mutabakat zaptı (MoU) oldu.

–Ulaşım koridoru, Hindistan’ı Basra Körfezi’ne bağlayan doğu koridoru ve Basra Körfezi’ni Avrupa’ya bağlayan kuzey koridoru olmak üzere iki ayrı koridordan oluşacak. 5 bin km. olarak planlanan koridor tamamlandığında; deniz ve karayolu taşımacılığının maliyetli düşecek. Sınır ötesi gemi taşımacılığı+demiryolu bağlantıları içeren transit taşımacılık ağıyla mal ve hizmetlerin Hindistan, BAE, Suudi Arabistan, Ürdün, İsrail ve Avrupa’ya taşınması, Avrupa’dan da transit geçişi sağlanacak.

ABD’de Donald Trump’ın başkan seçilmesinden sonra, 2017’den itibaren küresel ekonominin gündemine giren ticaret savaşlarının yerini bugünlerde ticaret koridoru savaşları almış görünüyor. Rusya ve Çin devlet başkanlarının katılmadığı G20 zirvesi bu yıl 09-10 Eylül 2023 tarihlerinde, Hindistan’ın ev sahipliğinde Yeni Delhi’de yapıldı. Zirvenin rutin gündeminde öne çıkan maddesi, Afrika Birliği’nin üyeliğe kabulü oldu. Zirvenin şüphesiz en flaş konusu ise ABD, Hindistan, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, İtalya, Fransa, Almanya ve Avrupa Birliği arasında imzalanan “IMEC-Hindistan-Orta Doğu-Avrupa Ekonomik Koridoru” mutabakat zaptı (MoU) oldu diyebiliriz. Uluslararası basında anlaşmanın gerekçesi, içeriği ve geleceği hakkında çeşitli değerlendirmeler yapıldı. Esasen mutabakat zaptı öncesinde anlaşmayı imzalayan taraflarca hiç açıklama yapılmamış olması, anlaşma sırasında ve sonrasında yapılan açıklamaların ise projenin geneliyle ilgili olup detay içermemesi dikkate alındığına koridorun henüz fikir projesi aşamasında olduğu anlaşılıyor. Bu nedenle bu aşamada yapılan değerlendirmeler de genel mahiyette olabiliyor.

MEC KORİDORUYLA KÖRFEZ COGRAFYASINDA DEMİRYOLU AĞI İNŞA EDİLECEK 

Ekonomik, ulaşım ve siyasi içerikli IMEC koridoruyla ilgili Beyaz Saray’dan yapılan açıklamaya göre ulaşım koridoru, Hindistan’ı Basra Körfezi’ne bağlayan doğu koridoru ve Basra Körfezi’ni Avrupa’ya bağlayan kuzey koridoru olmak üzere iki ayrı koridordan oluşacak. Koridorun uzunluğu yaklaşık 5 bin km’dir. Koridor tamamlandığında; mevcut deniz ve karayolu taşımacılığı rotalarını desteklemek için güvenilir ve uygun maliyetli bir sınır ötesi gemi taşımacılığı+demiryolu bağlantıları içeren transit taşımacılık ağıyla mal ve hizmetlerin Hindistan, BAE, Suudi Arabistan, Ürdün, İsrail ve Avrupa’ya taşınması, Avrupa’dan da transit geçişi sağlanacak. Özetle koridor ile Körfez coğrafyasında demiryolu ağı inşa edilecek, koridor üzerindeki limanların kapasitesi artırılacak, yeni limanların inşası söz konusu olabilecek. Koridorun devreye girmesi halinde ise nakliye süresi ile maliyetlerinin azalması, yeni işler yaratması ve taşıma ağının geçtiği yerlerde verimliliği artırması gibi beklentiler vardır.

IMEC KORİDORUNUN KAZANANI ABD VE ORTADOĞU İLE GÜNEY ASYA OLACAK

IMEC koridoru ile ilgili değerlendirmeler aşağıdaki başlıklardan oluşuyor.

• Koridor, ABD’nin küresel hedeflerini gerçekleştirme politikalarına uygun planlandı. ABD bölgeyi, küresel hedeflerine göre şekillendirmeye çalışıyor. Projenin kazananı, ABD’ye ek olarak Orta Doğu’nun ve Güney Asya’nın büyük oyuncuları olacak.
• ABD tarafından benzer bir koridor girşimi daha önce Afrika’da Kongo (DRC) Katanga eyaletinden başlayıp Zambiya’daki bakır kuşaktan geçen ve Angola’daki Lobitoya uzanan Trans Afrika Koridoru olarak planlandı.
• Koridor girişiminin amacının, küresel ticareti ve ticaret yollarını yeniden tasarlamak olduğunu iddia edenlere göre koridorun ana hedefi, Çin tarafından 2013’te lanse edilen, 150’den fazla ülke ya da kuruluşu ilgilendiren “BRI-Bir Kuşak, Bir Yol” projesine alternatif taşımacılık hattı oluşturulmaya çalışılmasıdır. Amaç BRI’ın önemini azaltmaktır.

TÜRKİYE, KORİDORA OLUMLU YAKLAŞMADI

• Orta Doğu’da başta Suudi Arabistan olmak üzere bölge ülkelerinin İsrail ile siyasi ve ekonomik ilişkileri artırılmaya çalışılıyor. İmzalayan ülkeler dışındaki bölge ülkelerinin değerlendirmelerini görmek gerekecek. Koridorun Süveyş Kanalı’na muhtemel etkisi de tartışılacak. Türkiye koridora olumlu yaklaşım göstermedi, IMEC yerine Basra Körfezi’nden başlayıp Türkiye’ye bağlanan Kalkınma Yolu projesine desteğini açıkladı, Türkiye’nin içinde olmadığı ekonomik koridorun olmayacağını belirterek bölge ülkeleri ile girişim başlattı.
• Koridorla ilgili G20 Zirvesi öncesinde somut proje çalışması yapılmadığı anlaşılıyor. Koridor boyunca yapılacak demiryolu, liman vb. yatırımların maliyetleri, süresi ve finansmanının nasıl sağlanacağı henüz belirsizdir. Koridorun verimli olup olmayacağı ilgili ülkelerin detaylı çalışmaları ile yapılacak yatırımların fizibilite çalışmaları sonrasında ortaya çıkacak.
• Koridor yatırımlarının finansmanın, “PGII-Küresel Altyapı Yatırımları Ortaklığı”nın bir parçası olarak düşünüldüğü anlaşılıyor.

SUUDİ ARABİSTAN VE İRAN, ÇİN’DE BARIŞTI

• Koridorun Orta Doğu’da liderliğini üstlenen Suudi Arabistan ve BAE henüz yeni BRICS üyesi oldu. Suudi Arabistan ve İran, birkaç ay önce Çin arabuluculuğuyla ve Çin’de barıştılar. Bir yandan IMEC ile ABD ile diğer yandan da Çin ile iyi ilişkiler geliştirebilmek bölge ülkeleri bakımından iddialı bir girişim olarak değerlendiriliyor. Benzer şekilde Körfez ülkelerinin Rusya ile de ortak projeleri ve ikili ticari ve ekonomik anlaşmaları bulunuyor. Keza Hindistan da SCO bünyesinde Çin ve Rusya ile üçlü mekanizmanın parçası olup ayrıca bazı Körfez ülkeleri ile ikili özel anlaşmaları var.
• Koridor oluşumu sadece ekonomik ve siyasi boyutlu proje olmaktan ibaret değil. Koridorun tarafları arasında ve güzergahındaki ülkelerde/ülkelerle muhtelif ulusal/uluslararası (vergi, gümrük, ulaşım vb. konularda) yasal düzenlemelerin yapılması gerekecek.
• İKİ KUTUPLU BİR DÜNYA MI, ÇOK KUTUPLU BİR DÜNYA MI?

• Koridoru; mutabakat zaptına imza atan bölge ülkelerinin, bir tarafında ABD diğer tarafında Çin’in olduğu iki kutuplu bir dünya yerine çok kutuplu bir dünya tercihinin ürünü olarak değerlendiren açıklamalar da yapılıyor.

IMEC koridoru girişimiyle; global ticaret savaşlarının boyut değiştirmekte olduğu, uluslararası ticaretin farklı güzergahlardan yapılması tercihi olarak görmek yanlış olmaz. Projenin aynı zamanda jeopolitik hedefleri olduğu da açıktır. Koridorun hayata geçirilmesinin, Güney Asya, Batı Asya, Orta Doğu, Avrupa ve ABD lehine sonuçları olacak. Koridorun dışında kalan bölge ülkeleri ile Çin’in 10 yılı geride kalan çok boyutlu BRI projesi de zarar görebilecek ya da olumsuz etkilenecek. Önümüzdeki dönemde; koridoru hayata geçirmek isteyen ülkelerle, koridora karşı pozisyon alan ülkelerin girişimlerini yakından takip etmek gerekecek.

Adnan YILDIRIM 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com