Türk-Gürcü işadamları sinerjisi

Türkiye ile Gürcistan arasındaki çok uzun yıllara dayanan ilişkiler hemen hemen her dönem pozitif yönde ve giderek gelişerek devam etmekte. SSCB’nin dağılmasının ardından yeniden bağımsızlığına kavuşan Gürcistan’a ilk gelen ve ülkenin gelişimine katkıda bulunan Türk işadamları oldu.

Tekstil, gıda, inşaat, turizm, tarım, hayvancılık, restoran işletmeciliği vb. gibi birçok sektörde ve alanda yatırımlar yapan ve istihdam yaratan Türk işadamları, Gürcistan devlet kurumlarının yanı sıra Gürcistanlı iş adamlarıyla da iyi ilişkiler kurarak faaliyetlerini bugünlere taşıdı. Bu gelişimde önemli katkıları olan oluşumların başında Gürcistan Türk İşadamları Derneği (GÜRTİAD) geliyor. İki ülkenin iş adamlarını bir araya getirerek sinerji yaratmalarına vesile olan GÜRTİAD’ın Yönetim Kurulu Başkanı Osman Turan; derneğin misyonu, vizyonu ve çalışmaları hakkında Turcomoney Dergisi Orta Asya/Kafkasya Edition Yayın Yönetmeni Serhat Baş’ın sorularını yanıtladı.

* Sayın Turan, Turcomoney Dergisi okuyucularına kendinizi tanıtır mısınız? Kaç yıldır Gürcistan’da yaşıyorsunuz? Gürcistan’da iş insanı olmaya nasıl karar verdiniz?

1975 Artvin Şavşat Doğumluyum, yaklaşık 25 yıldır Gürcistan’da yaşıyorum. Ülkeye gelmek ve uzun süre burada yaşamak Gürcü kökenli oluşumdandır diye düşünüyorum. Gürcistan’da Turkcell tarafından Türk sermayesiyle kurulmuş ülkenin en büyük Telekom şirketinde 15 yıl üst düzey yöneticilik yaptım. Yine telekomünikasyon sektöründe bir kaç yurtdışı görevinden sonra tekrar Gürcistan’a döndüm.

* GÜRTİAD ne zaman kuruldu? GÜRTİAD’ın bugüne kadar yaptığı çalışmaları anlatır mısınız?

Gürcü ve Türk İş Adamları Derneği (GÜRTİAD) 1999 yılında kuruldu. 2019 yılının Eylül ayında gerçekleştirilmiş seçimli genel kurulu toplantısının bir sonucu olarak kurucu olduğum derneğin başkanı olarak seçildim. Dernek 11 Yönetim Kurulu Üyesi tarafından yönetilmektedir.

GÜRTİAD, Gürcistan kanunlarının temel esaslarına bağlı kalarak yasal düzenlemeler ve dernek tüzüğümüz çerçevesinde, bir sivil toplum örgütü olmak bilinciyle, sürekli kurumsal gelişimi ve üye memnuniyetini esas alarak, iş adamlarının liderlik vasıflarını, sosyal sorumluluklarını ve dayanışma ruhunu geliştirmek ve diğer ülke ilişkilerine örnek teşkil edecek Gürcistan ve Türkiye ilişkileri için katkıda bulunmak üzere çalışmalar yapan ve uygun platformlar oluşturan bir dernektir.

* GÜRTİAD üyesi kuruluşların sayısı, toplam cirosu ve yatırım hacmi konusunda istatistiki bilgileri paylaşır mısınız? Derneğinizin kaç üyesi var? GÜRTİAD’a üye firmalarda kaç kişi istihdam ediliyor?

Halihazırda derneğin, başarılı iş faaliyeti yürüten ve 25 farklı sektörü temsil eden 100’e yakın Türk ve Gürcü üyesi bulunmaktadır. Üyeler arasında kurumsal şirketler, temsilcilikler ve bireysel iş insanlar da yer almaktadır. Üyelerimizin inşaat, sağlık, sosyal hizmetler, bankacılık, imalat ve sanayi, ticaret, yiyecek ve içecek hizmetleri, lojistik, turizm ve otelcilik, havacılık, tekstil ve perakendecilik sektörlerinde faaliyet gösteriyor. Mevcut istatistik bilgilere göre, dernek üyelerinin Gürcistan’daki yatırımı 1 milyar dolardan daha fazladır. Firmalardaki istihdama gelince ise bu sayı yaklaşık 10 bin kişidir.

* GÜRTİAD üyelerinin bugüne kadar yaptıkları yatırımlar konusunda bilgi verir misiniz?

Derneğe üye olan firmalar çeşitli sektörlerde yatırımlar yaptılar ve yatırımlar hala devam ediyor. Finans sektöründen başlayarak Gürcistan’da iki Türk bankası bulunmaktadır: Ziraat Bankası ve İş Bankası. Bankaların Gürcistan’daki toplam sermayeleri yaklaşık 50 milyon dolara eşittir. İnşaat sektörü Gürcistan’ın en büyük 10 sektörü arasındadır. Bu bağlamda derneğe üye olan Türk firmalar tarafından bu sektörde gerçekleştirilen yatırımların hacmi büyük ve bu rakam yaklaşık 200 milyon dolardır. 2020 yılından önce turizm, ülkenin en hızlı gelişen sektörüydü ve üyelerimiz yıllar boyunca önemli ölçüde, yaklaşık 100 milyon dolara kadar yatırım yaptılar. Enerji sektörüne gelince, Gürcistan’da Türk firmaları tarafından inşa edilen hidroelektrik santrallerinin değeri 400 milyon doların üzerindedir. Bu arada üretimi de unutmamamız gerekiyor. Cam, kablo, tekstil ve alkollü- alkolsüz içecek üretimi yapan şirketlerimiz mevcuttur. Bu ürünleri üreten firmalar tarafından yapılan yatırımların boyutunun 300 milyon doların üzerinde olduğunu söyleyebilirim.

* GÜRTİAD’ın Gürcistan’daki diğer sivil toplum örgütleri ile yaptığı işbirlikleri ve çalışmalar var mı?

Dernek, Gürcistan hükümeti tarafından kurulan çeşitli konsey ve platformların üyesi olmak suretiyle, Gürcistan’daki diğer sivil toplum örgütleri ile işbirliği çerçevesinde, ülkede devam eden iş süreçlerinin tartışmasında aktif rol oynamaktadır. Dernek, iş dünyasını desteklemek ve yatırımları Gürcistan’a çekmek için kurulmuş “Gürcistan’da Üret”, “Geleceği Dik” gibi ajanslar ile işbirliğini süründürmektedir. Dernek, bu ilişkileri kullanarak, hem üye kuruluşlar hem de ülkeye yatırım yapmak isteyen konuklar için danışmanlık görevini üstlenmektedir.

* Üye sayınızı ve niteliğini artırmak için ne gibi çalışmalar yapıyorsunuz?

Derneğin temel amacı üye sayısının ve niteliğinin artırmak değildir. Ana hedefimiz iki ülke arasındaki ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkilere katkı sağlamaktır ve bu yönde atılan adımlar oldukça önemli, planlanan ve uygulanan projeler ise geniş çaplıdır.

Gürcistan’da Türk yatırımcıların bilinirliği artırmak amacıyla ülke televizyonlarında GÜRTİAD’ın başlatmış olduğu televizyon programlarını dile getirmek isterim. Derneğimiz, TV kanallarıyla işbirliği çerçevesinde üye kuruluşları iş programlarına katılmaya ve kendi faaliyetlerini kamuoyuna tanıtmaya davet etti. Bu proje oldukça başarılı oldu, birçok Türk firması da yer aldı. Bu proje ile Gürcistan’da, Gürcü halkı arasında farkındalık arttı.

“GÜRTİAD Ormanı” adına hayata geçirilen en büyük sosyal projemizden de bahsetmek isterim. Bu proje, derneğimizin sonsuza dek yaşayacak ve gelecek nesillere aktarılacak kartvizitidir. Üyelerimizin desteği ile Tarım ve Orman Bakanlığı ile işbirliği çerçevesinde başkent Tiflis’te 1 hektar alanında hatıra ormanı, 500’den daha fazla fide dikildi. Biz sadece orman dikiminde kalmadık, aynı zamanda bakım ve onarım sorumluluğu da üstlendik. Maalesef pandemi nedeniyle orman açılışını gerçekleştiremedik ama yakın gelecekte açılış törenini gerçekleştirme imkânımız olacak diye umut ediyoruz.

* Gürcistan’ın yeniden imarında, ekonomisinin gelişiminde Türk firmaları önemli katkılar sağladı. Bu konudaki değerlendirmenizi rica ediyorum.

Türkiye, Gürcistan’ın en büyük ticaret ortağıdır. İstatistiki verilere baktığımızda ülkeler arasındaki ticaret hacmi neredeyse 2 milyar dolardır. Aynı zamanda Türkiye her sene Gürcistan’da en çok yatırım yapan 10 ülke arasında yer almaktadır. Ülkeler arasında mevcut ticari ve ekonomik ilişkiler her sene sürekli bir şekilde büyüyor ve gelişiyor. Gürcistan’da faaliyet gösteren ve her iki ülke ekonomisine katkılar sağlayan Türk iş adamları olarak da bu olumlu eğilimin sürdürülmesini temenni ediyoruz.

* Gürcistan’da hangi sektörlerde yatırım potansiyeli, iş fırsatı var? Gürcistan’da yatırım yapmayı düşünen iş insanlarına tavsiyeleriniz nelerdir?

Gürcistan Doing Business 2020 raporunda iş yapma kolaylığı bakımından dünyada 7. sırada yer almaktadır. Şirket kurma işlemlerinin 1 günde gerçekleştiği ülkede, devletin yabancı yatırımcı çekme konusunda çeşitli teşvikleri bulunmaktadır. Azerbaycan ile Karadeniz sahilini birbirine bağlayan doğu – batı güzergahındaki otoyol projeleri ve mevcut Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı ile Gürcistan küresel öneme sahip İpek Yolu’nun önemli bir parçası ve lojistik merkezidir.

Aynı zamanda AB, Çin, BDT ülkeleri ve Türkiye ile Serbest Ticaret Anlaşmaları, ABD, Japonya ve Kanada ile ülkeden ihraç edilebilecek olan 3 bin 400 mal üzerinde daha düşük tarifeler uygulanmasına imkan veren Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Anlaşmaları ile yatırımcılar açısından potansiyel arz eden bir pazar konumunda bulunmaktadır. Bu anlaşmaların sağladığı imkanlar doğrultusunda Türk firmalarının ülkede yatırım ve üretim yaparak 2,3 milyarlık pazara, ürünlerini gümrük vergisi ödemeden Gürcü menşeli olarak ihraç etme fırsatlarının değerlendirilmesi önem taşımaktadır.

* Türk firmaları Gürcistan’a hangi ürünleri ihraç edebilir, hangi ürünleri ithal edebilir?

Daha önce de belirttiğim gibi Türkiye, Gürcistan’ın en büyük ticaret ortağı ve ülkeler arasındaki ticaret hacmi oldukça büyük. Ancak, ticaret cirosunda Türk ihracatının çok daha yüksek olduğu unutulmamalı. Bu fark % 80 oranındadır. İstatistik verilere baktığımızda, ticari mallar listesi ağırlıklı olarak bakır cevherleri, metalürjik ürünler, maden, ilaçlar, enerji, inşaat malzemeleri ve gıda ürünlerini içerir.

Not edilmelidir ki son yıllarda Gürcistan’ın hem Türkiye’de hem de diğer ülkelerde yapılmış ihracatında tekstilin payı defalarca arttı ve bu artış Türk yatırımlarıyla kurulan fabrikaların aracılığıyla gerçekleşti. Bu örneği ile üretim açısından Gürcistan’ın potansiyeline değinmek istiyorum. Yenilikçi ürünlerin üretimi burada çok enteresan ve bence bunun anahtarı yine Türkiye’dedir. Gürcistan’daki üretim sektörünü Türk yatırımcılar geliştirebilir. Sadece finansal bileşenden bahsetmiyorum; bilgi ve deneyim Gürcistan’ın en ihtiyaç duyulduğu bileşenler.

* Tüm dünyada gelişmekte olan ülkeler, yabancı yatırımcı çekmek için birçok teşvikler açıklıyor. Gürcistan bu anlamda avantajlar sağlayan bir ülke midir? Gürcistan’da yatırım yapmanın vergi, sigorta, arsa vb. gibi avantajları nelerdir ve ayrıca dezavantajları nelerdir? Üretim için ülkeye gelecek yatırımcıya Gürcistan’ın komşu ülkelerine ulaşabilme açısından sunulan avantajları anlatabilir misiniz?

Yukarıda belirttiğimiz gibi iş yapma kolaylığı ve buna benzer diğer sıralamalar, Serbest Ticaret Anlaşmaları ve basitleştirilmiş bürokrasi, Gürcistan’ı yatırım açısından çok cazip bir ülkeye dönüştürüyor. Devlet tarafından uygulanan teşviklere gelince Ekonomi Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet gösteren “Gürcistan’da Üret” ajansı ve ajansın aracılığıyla yatırımcılara sunulan çeşitli imkanları mutlaka belirtmeliyiz. Yatırım tutarının Tiflis’te ilgili bölgedeki arsa fiyatının 6 katı kadar, diğer bölgelerde ise 4 kat kadar olması durumunda arazinin sembolik fiyatı 1 Lari ile tahsis edilmesi, 2 yıl boyunca banka kredisinde faizinin %10’un finansmanı, tarımsal projelerde proje değerinin %40’ına kadar olan kısmının kamu tarafından finanse edilmesi, özelleştirmek için sunulan devlet gayrimenkul ve mevduatlar için oluşturulan basitleştirilmiş ihale koşulları mevcut teşviklerin küçük bir kısımdır.

* Türk iş insanlarının ve yatırımcılarının Gürcistan’a olan ilgisi yeterli mi? Fırsatlar ve imkanlar açısından neler söyleyebilirsiniz?

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra bağımsızlığını kazanan ülke olarak Gürcistan 26 senedir ekonomik ilişkilerini inşa etmektedir. Bu kısa sürede ülke oldukça çok şey başardı. Ekonomik kalkınması, ekonomik ilişkilerin kurulması için bu az bir süredir. Türkiye-Gürcistan ekonomik ilişkileri dinamik bir şekilde gelişiyor ve bu devamlı bir süreç. Önümüzdeki yıllarda Türk yatırımcıların Gürcistan’a ilgisinin daha da artacağını düşünüyorum. Bu zamana kadar yapılmış yatırımlar ve başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiş projeler diğer Türk işadamlarına rehberlik edecektir. Fırsatlara gelince Gürcistan’ın, üretim ve dış ticaret sektörlerinde büyük bir potansiyele sahip olduğunu bir kez daha vurgulamak isterim.

* Türk firmaları bir zorluk yaşıyor mu? Yaşıyorsa bu zorluklar nelerdir?

Türk firmaları ülkeye en zor döneminde gelmiş olup, farklı dönemlerde farklı zorluklardan geçip bugünlere gelmiştir. Şu anda günlük operasyonel sıkıntılar yaşanabiliyor; bunun dışında genel ekonomik ilişkileri olumsuz yönde etkileyecek problemler görünmüyor. Ülkede vergi yasaları reformlardan geçmiştir, kolaylıklar sağlanmıştır fakat sıkı takip edilmektedir. Bu alanda dijitalleşme süreci hızlı bir şekilde gelişiyor, bazı firmalarımız uyum sürecinde sıkıntı yaşayabiliyor.

* Pandemi nedeniyle Gürcistan ile Türkiye arasındaki sınırlar yolcu geliş gidişine uzun süredir kapalı. Uçuşlarda da çok yüksek oranda azalma var. Karantina uygulamaları söz konusu. Bu şartlar altında Türk iş adamlarının Gürcistan’daki durumunu nasıl özetleyebilirsiniz? Yaşanan maddi kayıplar ve pazar daralmaları nasıl telafi edilecek?

Son zamanlarda, pandemi nedeni ile ortaya çıkan sorunlar hakkında bize çok fazla bilgi geliyor,- sınırların ve havalimanların kapanışı, gidiş gelişindeki kısıtlamalar, karantina uygulamaları – bütün bunlar güncel konular. Gürcistan Devleti izinler için özel bir platform yarattı, ama başvuru değerlendirmeleri çok fazla zaman alıyor. Birçok iş insanı ülkeye turistik amaçlı değil, iş amaçlı 2 günlük ziyaret gerçekleştirmek istiyor ve bunun için 8 gün karantina kalmak zorunda. Bu sorunların üstesinden gelmek için Hükümet Başkanı ve Ekonomi Bakanı ile diyalog kurduk. Toplantıların sonucu olarak Türk Hava Yolları uçuşları başladı ve izinler konusunda da sorunun çözüleceğini umut ediyoruz.

Ama bahsi geçen durum sadece Gürcistan’da yaşanmıyor. Covid-19 küresel bir sorundur. İş süreçleri, yaklaşımlar tamamen değişti ve bana göre hiçbir şey eskisi gibi artık olmayacaktır. Pandemi, teknolojilere çok daha fazla önem kazandırdı. Bugünlerde sadece iş toplantıları ve konferanslar değil, aynı zamanda iş forumları da çevrimiçi olarak düzenleniyor. Eski günlerde etkinliklerin organize edilmesi aylar sürerdi, büyük bütçeler ayrılırdı ama şimdi daha düşük masraflarla, en kısa sürede büyük ölçekli etkinlikler organize edip, düzenlenebiliyor. Dolaysıyla iş dünyasının bütün bunlara yeni bir gözle bakması ve sorunları modern yaklaşımlarla çözmesi gerektiğini düşünüyorum.

* GÜRTİAD’ın Gürcistan devlet kurumları ve makamları ile ilişkileri nasıl? Türkiye’nin ticari ve ekonomik ilişkilerine katkı sağlayacak ne gibi işbirlikleri yapıyorsunuz?

Gürcistan devlet kurumları ile farklı formatlarda işbirliği yapabiliyoruz. Diğer yabancı yatırımcılarla birlikte üç ayda bir Başbakan ve ilgili bakanlarla bir araya gelip güncel gelişmeleri ülke ekonomisini ve yabancı yatırımları değerlendiriyoruz.

Business ombudsman’la sürekli işbirliği içinde olup, Türk yatırımcıların sorunlarını değerlendiriyoruz. Yine Gürcistan devletinin düzenlemiş olduğu her türlü ekonomik forum, seminer, eğitim ve üst düzey toplantılara GÜRTİAD davet edilmekte olup, Türkiye iş insanlarını temsil etmektedir.

* 2020 yılı GÜRTİAD’ın yaptığı çalışmalar açısından nasıl bir yıl oldu? 2021 yılıyla ilgili hedeflerinizi öğrenebilir miyim?

2020, herkes için olduğu kadar derneğimiz için de zor bir yıl oldu. Pandemi çok ağır sosyal ve ekonomik sorunlara neden oldu. En büyük zorluk, öngörülemeyen gelecek oldu. Dernek, planlanan neredeyse tüm proje ve etkinlikleri askıya aldı. Ana gündem, ekonomik süreçlerin izlenmesi, üye firmaların temsilcileriyle durumu analizi ve oluşturulmuş durumdan çıkış yolunun bulunması oldu. Corona virüs, iş dünyası için tamamen yeni bir deneyim oldu. Birçok sektör çözüm bulmayı başardı ancak bazı sektörler hala çözüm arayışında. 2020 yılında hemen hemen her sektörde düşüş gözlendi. En zor durumda turizm, kafe ve restoran sektörü kaldı. 2021’de birçok şey korona aşısına bağlı olacak. Temel amaç, pandemi öncesi duruma dönmek, eski ekonomik büyüme oranlarına dönmek, yaşanan kayıpların ve daralmaların telafi edilmesi olacaktır.