Türkiye ekonomisinin yol haritası var mı?

Adnan Yıldırım

-Oluşan havanın geçici olduğunu kabul etmeliyiz. Alınan son önlemlerin başarısı, vatandaşın yarım yüzyılı aşan döviz ve altın tutma alışkanlığını değiştirmeyi, Türk Lirasının nemasına razı olmayı ve yüzde 90’ından fazlası 3 ayın altındaki mevduat hesapları vadelerinden 3 ayın üzeri vadelere çıkılmasını gerektiriyor.

-İstenen kalıcı değişim ve dönüşümler için iç ve dış piyasalara güven veren; hukukun üstünlüğü, liyakat, şeffaflık, öngörülebilirlik; güçlü bağımsız kurumları esas alan; ekonominin aktörlerinin itibar edip katkı sağlayacağı ortak hedeflere göre hazırlanmış; gerçekçi plan/program gerekir.

Türkiye ekonomisinde 2021 yılı, hızla çıkmak istediğimiz bir yıl oldu. Sadece ekonomik beklentilerdeki bozulmayı değil; kamu yönetiminde ve sektörel olarak her alanda zorlukların yaşandığı, hatırlamak istemeyeceğimiz bir yılı geride bırakıyoruz. Yükselmeye devam eden enflasyonu hatırlamak istemeyeceğiz, dalgalanarak yükselen faizleri hatırlamak istemeyeceğiz, finansmana erişimde yaşanan zorluğu hatırlamak istemeyeceğiz.

Ekonomide dengelenme ve istikrar için atılan adımların ve açılan paketlerin etkisiz kalmış olması da ekonomi notları içinde yerini aldı. Yeni varyantları ile dünya genelinde pandeminin dalgalandırdığı dünya ekonomilerinin ortak sorunları; üretimin sürdürülmesi, lojistik ve yükselen enflasyon oldu.

Doğal olarak Türkiye ekonomisi; kendi içimizdeki gelişmelerden, bölgesel ilişkilerimizden ve küresel gelişmelerden etkilendi. Önemli olan bu süreçte; olumsuzlukların etkisini düşürecek önlemleri hızlıca alabilmek, en kötü dönemde bile çıkan fırsatlara odaklanıp rüzgarı arkamıza alabilmektir.

Özellikle de pandemi döneminde lojistikte stratejik önemde değerli hale gelen coğrafi lokasyon avantajımızı; KOBİ dinamiğine dayalı tarımsal ve sanayi üretimini sürdürmedeki becerimizi ve pek çok ülkeden daha iyi sağlık sistemimizin verdiği avantajları ne yazık çok daha iyi kullanabilirdik.

Özellikle de pandemi döneminde lojistikte stratejik önemde değerli hale gelen coğrafi lokasyon avantajımızı; KOBİ dinamiğine dayalı tarımsal ve sanayi üretimini sürdürmedeki becerimizi ve pek çok ülkeden daha iyi sağlık sistemimizin verdiği avantajları ne yazık çok daha iyi kullanabilirdik.

2018’DEN BERİ DÖRDÜNCÜ YILINI TAMAMLAYAN ZORLU BİR SÜRECİ YAŞIYORUZ

Ekonomide 2018’den beri dördüncü yılını tamamlayan zorlu bir süreci yaşıyoruz. Arada bir iyileşme belirtileri göstersek de makroekonomik göstergelerde bozulma; finansmana erişim zorluğu ile finansman maliyetlerinde artış devam etti.

Yaşanan sorunlarımıza, döviz rezervi kaynaklı sorunlarımıza hızla yükselen döviz kurları da eklenince uzun bir aradan sonra tekrar yüksek enflasyonla tanıştık, işletmelerimizin finansal tablolarında enflasyon düzeltmesi yapacak hale geldik.

2020’nin ikinci yarısında; döviz kurlarındaki yükselişi, önce ekonomi yönetiminde değişim, söylem değişimi ve ardından yayınlanan hukuk ve ekonomi reform paketleri ile çözmeye çalıştık. Reform paketleri, 2021 yılı Şubat ve Mart aylarında, Cumhurbaşkanı seviyesinde en üst düzeyde sahiplik ve lansman ile açıklandı; ardından da ilgili kurumlar detaylı eylem planları yayınladılar. 5018 sayılı Kanuna göre hazırlanan Orta Vadeli Mali Plan ile Program birleştirilerek Eylül ayında 2022-24 dönemini kapsayan 3 yıllık yeni OVP yayınlandı.

TCMB’NİN AÇIKLADIĞI POLİTİKA FAİZİNİN ÜZERİNDE 10 PUANI AŞAN FARKLAR OLUŞTU

Yükselen enflasyon nedeniyle 2021 vergi (ve bütçe) gelirleri performansı, beklentilerin ötesinde yüzde 50’nin üzerinde gerçekleşmesine rağmen, özellikle son çeyrekte Hazinenin ve reel sektörün borçlanma faizleri artmaya devam etti; TCMB’nin açıkladığı politika (haftalık repo) faizinin üzerinde 10 puanı aşan farklar oluştu.

Özetlediğimiz bu sürecin belirgin özelliği, alınan kararların hızla değişkenlik göstermesi ile herhangi bir plana, programa, reform paketine yada modele uygunluk olmayışı; diğer bir ifade ile öngörülebilir ve şeffaf olmayışıdır. TBMM’den geçerek yayınlanan 11’inci kalkınma planı tozlu raflarda kaldı; varsayımları ve esas aldığı göstergeleri kısa sürede hızla değişen yeni OVP henüz dönemi başlamadan anlamını yitirdi; reform paketleri etkisiz kaldı.

Döviz kurlarındaki artış nedeniyle iltifat gören Çin modelinin ömrü bir ay sürmedi. Yükselen enflasyon sürecinde, serbest piyasanın normal akışında durdurulamayan döviz kurlarındaki artışın frenlenmesi için Aralık ayının ikinci yarısında sırasıyla; Hazinenin kur korumalı Türk Lirası mevduat uygulaması ile Merkez Bankası tarafından dövizden ve altından Türk Lirasına geçişin desteklenmesi uygulamaları başlatıldı.

ÖNLEMLERİN AÇIKLANMASI DÖVİZ KURLARINDA YÜZDE 40’A YAKIN ANİ DÜŞÜŞ SAĞLADI

Bu önlemlerin açıklanması döviz kurlarında yüzde 40’a yakın ani düşüş sağladı. Bu durum ekonomi yönetimine, kalıcı etki yaratabilecek normalleşme uygulamaları için bir fırsat ve zaman kazandırdı. Bu fırsatı doğru değerlendirmek gerekir. Oluşan havanın geçici olduğunu kabul etmeliyiz.

Alınan son önlemlerin başarısı, vatandaşın yarım yüzyılı aşan döviz ve altın tutma alışkanlığını değiştirmeyi, Türk Lirasının nemasına razı olmayı ve yüzde 90’ından fazlası 3 ayın altındaki mevduat hesapları vadelerinden 3 ayın üzeri vadelere çıkılmasını gerektiriyor.

Bu önlemlerin kısa vadede hızlı sonuçlar vermeyeceğini biliyor olmamız gerekir. İstenen kalıcı değişim ve dönüşümler için iç ve dış piyasalara güven veren; hukukun üstünlüğü, liyakat, şeffaflık, öngörülebilirlik; güçlü bağımsız kurumları esas alan; ekonominin aktörlerinin itibar edip katkı sağlayacağı ortak hedeflere göre hazırlanmış; gerçekçi plan/program gerekir. Yani topyekün sahiplenilecek, inandırıcı ve itibar edilen orta ve uzun vadeli yol haritasına ihtiyaç var.

Adnan Yıldırım 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)