Türkiye notunda Moody’s haklı mı?

*Geçen ay uluslararası rating kuruluşu Moody’s’in Türkiye’nin notunu indirmesiyle başlayan tartışmalar, gerek ekonomi çevrelerinde, gerekse Hükümet tarafından yoğun bir şekilde tartışılıyor.

*Peki rating nedir, ne değildir? Turcomoney yazarı Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdinç, İşte tüm yönleriyle ratingi yazdı, yatırımcılar için yol haritası çizdi. 

 Geçen ay sonunda en çok tartışılan konuların başında, uluslararası rating kuruluşu Moody’sin Türkiye’nin kredi notunu düşürmesiydi. Yatırımcıları yakından ilgilendiren bu not indirimi, Hükümet’in büyük tepkisini çekerken, ekonomi çevreleri de yoğun bir tartışmaya girdi. Peki Türkiye’nin kredi notunu düşüren Moody’s, siyasi mi bir yaklaşımla mı bu notu verdi, yoksa haklı mıydı?  Türkiye, Moody’s’i yargıya götürebilir mi? Yabancı yatırımcılar, not indirimi sonrasında nasıl bir yol izler? Nakdi olan yatırımcılar ne yapmalı? Geçen ay ekonomi çevreleri ve Hükümet, bu soruları tartıştı, bu konular üzerinde eleştiriler yapıldı…

İşte 10 soruda rating ve Moody’s…

 1) Uluslararası derecelendirme kuruluşları nasıl ortaya çıktı? Tarihteki hangi gelişmeler buna zemin hazırladı?

Kredi değerleme ya da kredi değerliliği bir borçlunun burcunu ödeyip ödeyemeyeceğini ölçmeye yarıyor.  ABD’de 1841 yıllı civarında kredi değerliliğine ilişkin ilk adımlar atıldı. ABD’nin doğusunu gelişmiş, batısının ise gelişmekte olan bir görünümde olduğu, iç savaşın henüz yaşanmadığı yıllarda mal akımı doğudan batıya giderken, doğudan giden malları satın alan batıdaki şirketlerin kaydı tutulmaya, kütük şeklinde sicili oluşturulmaya başlandı. Bunun sonucunda New York’ta “tüccarlar ajansı” şeklinde nitelendirilebilecek bir oluşum başladı. Doğulu bir tüccar, batılı şirkete mal satarken sicile bakarak mal satmayı düşündüğü kişinin durumunun ne olduğuna, daha önce başka tüccarlara parasını ödeyip ödemediğine baktı. Bu hareket, 1856 yılında Kanada ve Londra’ya sıçrarken, burada da benzer girişimler görüldü.

Dünyada 1841’de ilk derecelendirme kuruluşunun temelleri  Louis Lewis Tappan tarafından atıldı.  Bu kişinin kurduğu şirket hala Dun & Bradstreet olarak devam ediyor. Fakat önemle vurgulamak gerekir ki “reyting” kelimesi  1900 yılında Moody’s’in kurucusu olan John Moody’nin yaptığı çalışmalarla literatüre girdi. O dönemde ABD’de yerel idareler borçlanma senetleri çıkararak halktan borçlandılar ve bir süre sonra  belediyeler borçlarını ödeyemez hale geldi. Halk verdiği borçları geri alamadı.  John Moody bir el kitabı hazırlayarak, yerel idareleri ödeme olasılığı olan en iyi olandan en kötüye doğru sıraladı. Bunun sonrasında John Moody, “Moody’s Manual of Industrial and Corporation Securities (Moody’s’in Endüstri ve Şirket Menkul Kıymetleri)” başlıklı el kitabında firma borcu için derecelendirme yaparken, en yüksek kalitedeki borca “A”, orta kaliteye “B”, en düşük kalitedeki borca “C” derecelerini verdi. Bu aşamalardan sonra, Fitch 1913’te kurulurken, derecelendirmeler, 1931 yılında Wall Street’in çöküşünün ardından ilk kez düzenleyici amaçlarla kullanıldı. Duff and Phelps 1932’de, Standard and Poor’s 1941’de kuruldu.

2) Derecelendirme kuruluşlarının denetimini kim yapıyor? Bu kuruluşlarla ilgili yasal düzenleme var mı?

Derecelendirme kuruluşlarının çalışmaları daha sonra yasal düzenlemeler içine girdi.  İlk yasal düzenlemeler, ABD Sermaye Piyasası Kurulu (Securities and Exchange Commission, SEC) tarafından yapıldı.

SEC, derecelendirme kuruluşlarının faaliyetlerini ve piyasaya giriş çıkışlarını düzenlemek amacıyla 1975 yılından itibaren piyasalar tarafından güvenilirliği kabul edilmiş olan derecelendirme kuruluşlarına “ulusal kabul görmüş istatistiki derecelendirme kuruluşları (NRSRO)” adını verdi.

3) Dünyada belli başlı derecelendirme kuruluşları hangileri?

NRSRO statüsüne sahip 10 kredi derecelendirme kuruluşu, Moody’s Investor Service, Standard & Poor’s, Fitch Ratings, A. M. Best Company, Dominion Bond Rating Service Ltd., Japan Credit Rating Agency Ltd., R&I Inc., Egan-Jones Ratings Company, LACE Financial, Realpoint LLC’dir.

4) Moody’s başta olmak üzere uluslararası rating kuruluşları, notları verirken siyasi mi yaklaşıyor? Eğer notlarını siyasi argümanlarla veriyorlarsa bu sadece Türkiye için mi, yoksa başka ülkelere de bu şekilde mi not veriyorlar?

Bu soru son zamanlarda çokça sorulur oldu. Burada “siyasi” kelimesini açmak gerekiyor. Bu soruyu soranlar “siyasi” kelimesini “kasıtlı” anlamında kullanıyorlar. Yani “Moody’s veya S&P notumuzu kasıtlı olarak mı indirdi?” denilmek isteniyor. Eğer “siyasi” kelimesi bu anlamda kullanılıyorsa, sadece Türkiye için değil, diğer ülkeleri de  baz alarak bu iddiaya  yüzde 100 doğru cevap vermek neredeyse mümkün değil. Ama bazı unsurlar, kasıt olup olmadığı hakkında kesin olmayan değer yargılarına sahip olmamıza neden olabiliyor.

Eğer “siyasi” kelimesini  “notlar verilirken siyasi faktörleri de göz önünde bulunduruyorlar mı?” şeklinde algılarsak, kesin olarak EVET cevabını verebiliriz. Çünkü bir ülkenin siyasi dengeleri o ülkenin borç ödeme kapasitesi üzerinde değişiklikler yaratabiliyor.

Örneğin son Moody’s not indirimine baktığımızda kasıt unsurlarını görüyorum. 2013 yılının 17 Mayıs tarihinde Moody’s notumuzu artırdığında da bu kararın siyasi bir karar olduğunu belirtmiştim. Çünkü beyaz Saray’da sayın Cumhurbaşkanımız ve Barrack Obama el sıkıştıktan saatler sonra Moody’s notumuzu artırmıştı. İşin ilgin yanı, rahmet Ali İhsan Gelberi bunun böyle olacağını aylar öncesinden twitter’da mesaj olarak yazmıştı. Bir bakıma “siyasi” kelimesi yerine “Amerikan Çıkarları” kelimesini yerleştirirsek, durum daha anlaşılır olacaktır. Moodys’in verdiği notların Amerikan çıkarlarına hizmet ettiğini söyleyebilirim. 17 Mayıs 2013’teki not artırım kararı ve 23 Eylül 2016’daki not indirim kararı da Amerikan çıkarlarına net bir şekilde hizmet etmektedir.  Fakat S&P için aynı şeyi söylemek zor, Çünkü S&P zamanında ABD’nin de notunu düşürdü. Fakat S&P diğer derecelendirme kuruluşlarına göre, çok daha panik hareket yapıyor ve en ufak bir beklenti kötüleşmesinde ülkelerin notunu indirebiliyor.

Şu an dünyadaki üç önemli derecelendirme kuruluşunun 1994 yıllarından bu yana Türkiye hakkında verdikleri not kararlarını gösteren tablo aşağıdadır.

5) Moodys’in son dot düşürme kararı haklı mı?

Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdinç

erdinc@turcomoney.com

Yazının devamını okumak için

Bu röportajın devamını,

http://www.dr.com.tr/Dergi/Turcomoney/Kolektif/Ekonomi-Haber/Ekonomi-is-Dunyasi/urunno=0000000370911

Dijimecmua’dan (http://www.dijimecmua.com/turco-money/) okuyabilir, satın alabilir, abone olabilirsiniz.