Uluslararası ilişkilerin yapısı değişiyor

Gürdoğan Yurtsever

ABD’de 11 Eylül terör saldırılarında hayatını kaybedenlerin bir süre önce Suudi Arabistan aleyhinde açtıkları dava, uluslararası ilişkilerde yeni bir dönemi başlatıyor.

ABD Başkanı Barack Obama’nın vetosuna rağmen ABD Kongresi, Suudi Arabistan’a 11 Eylül saldırıları nedeniyle dava açılmasına olanak tanıyan yasa tasarısını Eylül ayında kabul etti. Kongrede önce Senato, sonra da Temsilciler Meclisi’nde gerekli olan üçte iki çoğunlukla kabul edilerek yasalaşan bu düzenleme uluslararası ilişkilerde yeni bir dönemin başlangıcı anlamına da geliyor.

Bilindiği üzere 11 Eylül 2011’de, 3 bine yakın kişinin hayatını kaybettiği, binlerce kişinin yaralandığı ve dünyanın kaderini keskin biçimde değiştiren terör saldırılarında rol alan teröristlerin 15’i Suudi Arabistan vatandaşı çıkmıştı. Daha sonra bu teröristlerin Suudi Arabistanlı yetkililer ve istihbarat görevlilerinden yardım almış olabileceğine yönelik iddialarda ortaya atılmıştı.

İLK DAVA AÇILDI

Terörizmin Sponsorlarına Karşı Adalet Yasası adındaki bu yasanın kabul edilmesiyle birlikte yakınlarını 11 Eylül saldırılarında kaybedenler, egemen bir ülke olan Suudi Arabistan lehine dava açma imkanına kavuştu. Bu yasanın kabul edilmesinden hemen sonra Ekim ayının başında ise 11 Eylül’de Pentagon’a yapılan saldırıda eşini kaybeden Amerikalı bir kadın Suudi Arabistan’ın saldırılardan sorumlu olduğunu ileri sürerek ilk davayı açtı. Açılan davada Suudi Arabistan’ın El-Kaide’ye maddi destek verdiğini savunuluyor. Bu destek olmasaydı El-Kaide’nin 11 Eylül saldırılarını planlaması ve gerçekleştirmesinin mümkün olamayacağı ifade ediliyor. Suudi Arabistan’ın El-Kaide’ye çeşitli sivil toplum kuruluşları ve ajanlar aracılığıyla destek verdiği belirtiliyor.

ÜLKELERİN EGEMENLİKLERİNE VURULMUŞ BİR DARBE Mİ?

Bu yasaya Suudi Arabistan büyük bir tepki verdi, bu kararın uluslararası ilişkilerde büyük bir endişeye neden olduğunu, bütün ülkeleri olumsuz etkileyeceğini, vahim ve tehlikeli sonuçları olacağını belirtti.

ABD Başkanı Obama ve güvenlik birimleri de yasaya karşı çıkıyor. Bu yasa ile yabancı egemen devletlerin ABD hukukuna karşı dokunulmazlığının kaldırılmasının diplomasideki mütekabiliyet ilkesinin doğal bir sonucu olarak ABD’ye karşı da uygulanabileceğini, yabancı ülkelerin ABD’ye karşı bu yönde düzenlemeler yapabileceğini, bunun da diğer ülkelerde görev yapan ABD’li personele ve ABD’nin uluslararası ilişkilerine büyük zararlar vereceğini belirtiyorlar. Bunun yanı sıra çeşitli ülkeler ve kişiler bu kanun ile yüzyıllardır uluslararası ilişkilerde hakim olan egemenliğin dokunulmazlığı ilkesine büyük bir darbe vurulduğunu ifade ediyor. Bunun gelecek dönemlerde uluslararası ilişkiler açısından olumsuz stratejik etki ve sonuçları olacağını belirterek yasaya karşı açıklamalar yapıyor.

Gürdoğan Yurtsever

yurtsever@turcomoney.com

STRATEJİK ETKİLERİ OLACAK

Bu yasaya dayanılarak ABD’de açılan ve açılacak davalarda mahkemelerin, davacı lehine karar vermesi durumunda Suudi Arabistan’ın 11 Eylül saldırısında hayatını kaybedenlerin yakınlarına tazminat ödenmesinin önü açılabilir. Hayatını kaybedenlerin sayısı düşünüldüğünde bu rakam daha önce hiç görülmedik bir düzeye yükselebilir. Bununla birlikte diğer ülkelerin de bu yasaya benzer düzenlemeler yapması olası. Bu durumda ise ABD’nin Vietnam Savaşı dahil, müdahil olduğu pek çok savaş ve benzeri olaylar nedeniyle aleyhine sayısız dava açılabileceği ifade ediliyor. Bunun da büyük bir karmaşaya neden olacağı, uluslararası sistemi felç edeceği, uluslararası güveni azaltacağı ve dünya genelinde geçmişe dönük korkunç bir hesaplaşma dönemini başlatacağı belirtiliyor.

Yapılan itirazlardan ve eleştirilerden sonra yasanın ABD’ye karşı da uygulanmasının yaratabileceği olumsuz etkiler nedeniyle kongrenin geri adım atarak yasada değişiklik yapabileceği konuşulmaya başlanıldı.

Gerçekten de bu yasanın uluslararası ilişkiler ve uluslararası hukuk açısından daha önce görülmemiş nitelikte bir düzenleme olduğunu, uzun dönemli ve çok boyutlu stratejik etkilerinin olacağını, hatta uluslararası ilişkilerin yapısını değiştireceğini ifade etmek yanlış olmayacak.

ABD Kongresi’nin bu yasada değişiklik yapıp yapmaması veya açılacak davalarda ABD mahkemelerinin verecekleri kararlar bu süreçte belirleyici olacak görünüyor. Bu şekilde bu düzenlemenin uluslararası ilişkilere olan etkisini daha açık bir şekilde görmek ve değerlendirmek mümkün olacak.

Gürdoğan Yurtsever

www.icdenetim.net

@guryurtsever