Varlık barışı ve suç gelirleri…

-5 Temmuz 2022 tarihinde yapılan bir düzenlemeyle,  5520 sayılı Kanuna Geçici Madde 15 ile Varlık Barışı hükümleri eklendi ve bu düzenleme 05.07.2022 tarihinde yürürlüğe girdi. Buna göre, gerçek veya tüzel kişilerce, yurt dışında bulunan; para, altın, döviz, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları 31/3/2023 tarihine kadar banka veya aracı kurumlara bildirilmesi gerekiyor.

-Banka ve aracı kurumlar, kendilerine bildirilen varlıklara ilişkin olarak bildirim sahibinden bildirilen varlıkların değeri üzerinden 30/9/2022 tarihine kadar yapılan bildirimler için %1, 1/10/2022 tarihi ila 31/12/2022 tarihi arasında yapılan bildirimler için %2, 31/3/2023 tarihine kadar yapılan bildirimler için %3 oranında vergiyi peşin olarak tahsil edecekler.

-Bu varlıkların en az bir yıl süreyle ilgili hesaplarda tutulması halinde vergi oranı %0 olarak uygulanacak. Bildirilen veya beyan edilen varlıklara isabet eden tutarlara ilişkin hiçbir suretle vergi incelemesi ve vergi tarhiyatı yapılmayacak. Gerçek ve tüzel kişilere, yurt dışında ve yurt içinde bulunan varlıklarını kayda alma ve vergi başta olmak üzere bazı avantajlardan ve ayrıcalıklardan yararlanma olanağı veriliyor.

-Varlık barışı düzenlemelerinde kayda alınması öngörülen varlıkların tümünün yasal faaliyetlerden kazanılmış olması şarttır. Yasadışı faaliyetlerden elde edilen gelirler varlık barışına konu edilemezler. Nerede kazanılırsa kazanılsın herhangi bir ülkenin kaynağı yasadışı olan veya bu konuda ciddi emareler bulunan bir varlığı kabul etme ve yasallaştırma olanağı yoktur. Gerek ulusal ve gerekse de uluslararası mevzuata göre bu mümkün değildir.

-Türkiye; kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanını engellemede yeterli çabayı göstermediği gerekçesi ile Ekim 2021 tarihinde yapılan açıklama ile tekrar gri listeye alındı. Gri listede yer alan diğer 23 ülke arasında Arnavutluk, Fas, Suriye, Güney Sudan ve Yemen gibi ülkeler yer alıyor. Bu toplantı sonunda Türkiye dışında Ürdün ve Mali de gri listeye alındı ve Botsvana ve Mauritius gibi ülkeler ise gri listeden çıkartıldı.

-Birleşmiş Milletler (BM)’e göre; uluslararası kaynaklar, vergi kaçakçılığı, yolsuzluk ve mali suçlar nedeniyle tüketiliyor ve her yıl küresel gayrisafi milli hasılanın yüzde 2,7’sine denk gelen yaklaşık 1,6 trilyon dolar kara para aklanıyor. IMF’ye göre bu tutar 2 trilyon dolar civarındadır. Yine BM’ye göre vergi cennetlerinde saklanan tutar 7 trilyon dolardır. OECD’ye göre ise bu tutar 11.6 trilyon dolardır. 

Bu yazımızda; varlık barışı adı verilen düzenlemeleri, başta suç gelirleri ile olası ilişkileri olmak üzere çeşitli açılardan ele alarak değerlendirmeye çalışacağız. Küresel krizin etkilerini azaltabilmek amacı ile 2008 yılından itibaren çıkarılmaya başlanan varlık barışı kanunlarının yedincisi 30 Haziran 2021 tarihinde sona ermiş ve Cumhurbaşkanı’na bir yıllık uzatma yetkisi tanınmıştı. Bu sürenin sona ermesi üzerine 5 Temmuz 2022 tarihinde yapılan bir düzenlemeyle,  5520 sayılı Kanuna Geçici Madde 15 ile Varlık Barışı hükümleri eklendi ve bu düzenleme 05.07.2022 tarihinde yürürlüğe girdi. Buna göre, gerçek veya tüzel kişilerce, yurt dışında bulunan; para, altın, döviz, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları 31/3/2023 tarihine kadar banka veya aracı kurumlara bildirilmesi gerekiyor.

Birinci fıkra kapsamına giren varlıklar, yurt dışında bulunan banka veya finansal kurumlardan kullanılan ve bu maddenin yürürlük tarihi itibarıyla kanuni defterlerde kayıtlı olan kredilerin en geç 31/3/2023 tarihine kadar kapatılmasında kullanılabilecek. Gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sahip olunan ve Türkiye’de bulunan ancak kanuni defter kayıtlarında yer almayan para, altın, döviz, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları ile taşınmazların, 31/3/2023 tarihine kadar vergi dairelerine beyan edilmesi gerekiyor.

VARLIKLAR, BİR SÜREYLE İLGİLİ HESAPLARDA TUTULURSA VERGİ ORANI % OLACAK

Banka ve aracı kurumlar, kendilerine bildirilen varlıklara ilişkin olarak bildirim sahibinden bildirilen varlıkların değeri üzerinden 30/9/2022 tarihine kadar yapılan bildirimler için %1, 1/10/2022 tarihi ila 31/12/2022 tarihi arasında yapılan bildirimler için %2, 31/3/2023 tarihine kadar yapılan bildirimler için %3 oranında vergiyi peşin olarak tahsil edecekler. Bu varlıkların en az bir yıl süreyle ilgili hesaplarda tutulması halinde vergi oranı %0 olarak uygulanacaktır. Bildirilen veya beyan edilen varlıklara isabet eden tutarlara ilişkin hiçbir suretle vergi incelemesi ve vergi tarhiyatı yapılmayacak.

Önceki düzenlemelerde olduğu gibi son yapılan düzenlemede de gerçek ve tüzel kişilere, yurt dışında ve yurt içinde bulunan varlıklarını kayda alma ve vergi başta olmak üzere bazı avantajlardan ve ayrıcalıklardan yararlanma olanağı veriliyor. Genellikle 6 aylık sürelerle uzatılarak şu ana kadar 7 kez kanunlaştırılan varlık barışı düzenlemelerinin aslında otomatik bir vergi affına dönüştüğünü ifade etmek yanlış olmaz.

Başlıkta da belirttiğimiz üzere, bu tür düzenlemelere bağlı olarak gerçekleştirilecek para hareketlerinin suç gelirleri ve suç gelirlerinin aklanması ile ilgili olası ilişkilerini değerlendirmeye geçmeden önce önemli bir saptama yapmak istiyoruz. Bu ve buna benzer düzenlemelerin olağanüstü dönemler sonrasında çıkartılmasında bir sakıncanın olmadığını düşünüyoruz. Dahası bu tür olağanüstü dönemlerde ülkenin karşı karşıya geldiği sıkıntıların giderilmesine katkı sağlayacağı da açıktır. Ancak yukarıda da ifade ettiğimiz gibi bu düzenlemelerin artık mutat hale gelmesi ve adeta otomatiğe bağlanması, vergi bilincine ve vergide adalet ilkesine önemli ölçüde zarar veriyor. Bunu kanunlara saygılı ve vergi yükümlülüklerini zamanında yerine getiren milyonlarca mükellefe haksızlık olarak görüyoruz.  Boyutları gittikçe artan israf anlayışından, verimsiz ve öngörüsüz yatırımlardan  vazgeçilmesi ve kaynakların rasyonel kullanılması, bu tür zorunlu düzenlemelere de ihtiyacı azaltacaktır.

SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMA OLASILIĞI VAR

Bu önemli saptamadan sonra varlık barışı düzenlemeleri ile yurtdışı ve yurt içinden getirilerek kayda geçirilecek varlıklar ile ilgili olarak önemli bir tehlikenin olduğunu belirtelim. Bu varlıkların bir bölümünün suçtan kazanılma ve dolayısıyla da suç gelirlerinin aklanması olasılığı vardır. Toplumda çoğunlukla varlık barışı düzenlemelerine bağlı olarak kayda geçen varlıklarla ilgili 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Kanun’una göre de hiçbir inceleme ve soruşturmanın yapılmayacağı yönünde genel bir kanı vardır. Bu yaygın kanının oluşmasında, varlık barışı düzenlemelerinin kaleme alınış biçiminin ve bu konuda yürütülen mücadelede yaşanan aksaklıkların da etkili olduğunu düşünüyoruz.

YASADIŞI FAALİYETLERDEN ELDE EDİLEN GELİRLER, VARLIK BARIŞINA KONU EDİLEMEZ

Varlık barışı düzenlemeleri;  gerek yurt içinde ve gerekse de yurt dışında bulunan ancak kanuni defter kayıtlarında yer almayan para, altın, döviz, menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları ile taşınmazların belirtilen sürede ve kriterlere göre kayıtlara alınması durumunda sahip olunacak vergi avantajı gibi bazı teşvikleri kapsıyor. Söz konusu avantajları sağlamak ülkelerin kendi insiyatifindedir. Diğer ülkelerin bu düzenlemelere müdahalesi söz konusu olamaz. Ancak kaynağı şüpheli ve/veya yasadışı varlıklar söz konusu olduğunda durum değişir. Bu bağlamda önemli bir hususun altı çizilerek vurgulanması gerekir. Varlık barışı düzenlemelerinde kayda alınması öngörülen varlıkların tümünün yasal faaliyetlerden kazanılmış olması şarttır. Yasadışı faaliyetlerden elde edilen gelirler varlık barışına konu edilemezler. Nerede kazanılırsa kazanılsın herhangi bir ülkenin kaynağı yasadışı olan veya bu konuda ciddi emareler bulunan bir varlığı kabul etme ve yasallaştırma olanağı yoktur. Gerek ulusal ve gerekse de uluslararası mevzuata göre bu mümkün değildir.

TÜRKİYE, 2021 YILINDA TEKRAR GRİ LİSTEYE ALINDI

Türkiye, 1991 yılından bu yana suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi ile ilgili olarak uluslararası alanda mücadele eden en etkin örgüt olan ve OECD bünyesinde faaliyette bulunun Mali Eylem Görev Gücü (FATF)’nün üyesidir. Bu alanda birçok anlaşma ve konvansiyona imza atılarak taahhütlerde bulunuldu. Bu yükümlülükler sonrasında önce Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesi hakkındaki 4208 sayılı Kanun, sonrasında ise halen yürürlükte olan Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi hakkındaki 5549 sayılı Kanun çıkarıldı. Bahsi geçen yükümlülüklerimizin yerine getirilme konusunda yaşanan aksaklılar sonrasında ülkemiz ilk olarak 2010 yılında FATF tarafından gri listeye alındı. Bu, “suç gelirleri ve suç gelirlerinin aklanması ile ilgili olarak etkin bir mücadelenin gereklerini yerine getirmiyorsunuz” anlamına geliyor.  Ekim 2014’e kadar zorlu geçen bir süreç sonunda başta 2013 yılında çıkarılan 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi hakkındaki Kanun olmak üzere gerekli düzenlemeler ve aksiyonlar alındığı için Türkiye bu tarihte bu kategoriden çıkarıldı. Ancak Türkiye; kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanını engellemede yeterli çabayı göstermediği gerekçesi ile Ekim 2021 tarihinde yapılan açıklama ile tekrar gri listeye alındı. Gri listede yer alan diğer 23 ülke arasında Arnavutluk, Fas, Suriye, Güney Sudan ve Yemen gibi ülkeler yer alıyor. Bu toplantı sonunda Türkiye dışında Ürdün ve Mali de gri listeye alındı ve Botsvana ve Mauritius gibi ülkeler ise gri listeden çıkartıldı.

Aslında FATF tarafından 2019 sonunda yayımlanan 238 sayfalık Türkiye değerlendirme raporunda konumuzla ilgili iki önemli uyarı yapıldı. Birincisi, MASAK tarafından kaynakların önemli bir bölümünün 15 Temmuz sonrasında FETÖ terör örgütüne yönelik soruşturmalara tahsis edildiği, dolayısıyla da diğer suçlarla ilgili mücadelenin ihmal edildiği. İkincisi ise Türkiye’nin, gelecek yıllarda para aklama ve terörizm finansmanıyla mücadelede ilerleme sağlamazsa “Pakistan, Moğolistan ve Yemen gibi gri listeye ekleneceği” uyarılarıdır. Kaynakların FETÖ soruşturmalarına kaydırılması eleştirisi MASAK tarafından yayımlanan 2019 Faaliyet Raporu’na bakıldığında haklı görünüyor. Çünkü 150’nin üzerinde bulunan banka ve banka dışı finansal kuruluştan 2019 yılında sadece 3’ü yükümlülük denetimine tabi tutulabildi. Üstelik iş yükü sürekli olarak artan MASAK personel sayısı da buna rağmen 2018 yılında 267 iken, 2019 yılında 225 ve 2020 yılında ise 186’ya geriledi. Bu çok dikkat çekici bir durumdur.

TÜRKİYE İÇİN ÜZÜNTÜ VERİCİ VE VAHİM BİR DURUM VAR

Anılan raporda çıkartılmamış olması eleştiri konusu edilen ve TBMM’de büyük tartışmalara neden olduktan sonra 31-12-2020 tarihinde kabul edilen 7262 sayılı Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesi gibi bazı düzenlemelerin yürürlüğe sokulmuş olması ve bazı eleştirilerin de giderilmesi ile ilgili alınan aksiyonlar yeterli görülmemiş olacak ki, yukarıda da belirtildiği üzere Türkiye, tekrar gri listeye alındı. Bu kapsamda bulunan ülkeler ve bu kapsamdan çıkartılan ülkeler dikkate alındığında bu durumun ülkemiz açısından son derece üzüntü verici ve vahim olduğunu söylemeye gerek yoktur.

Ülkemiz açısından hayati önem derecesine sahip bir problem olan reel sektörün açık pozisyon sorununa dikkat çekmek için tarafımızca 2015 yılında yapılan bir araştırma ve sonrasındaki yazılarımız, çözüm önerileri ile birlikte ilgili kamu makamına da gönderilmiş ve yazarı olduğum TURCOMONEY dergisinde de yayımlanmıştı. “”Reel Sektörün Açık Pozisyon Sorunu, Varlık Barışı ve Çözüm Önerileri” başlıklı yazımızda; o dönem itibari ile 2009 yılında alınan hatalı bir karar sonrasında 211 milyar USD gibi devasa boyutlara ulaşan reel sektörün açık pozisyon sorununa vurgu yapmış ve çözüm önerilerimizi belirtmiştik. O yazıda; varlık barışı ile ilgili olarak aşağıdaki değerlendirmeleri yapmıştık.

“Şu ana kadar gerçekleştirilen “Varlık Barışı Uygulamaları”nda arzu edilen seviyelerde olmasa da belirli bir sonuç elde edildi. Bu uygulamalar genellikle kurların yatay seyrettiği dönemlerde gerçekleştirildi. Oysa bugün çok farklıdır. “Varlık Barışı” konusunda getirilen yeni düzenlemeler, ciddi oranlarda açık pozisyonu olan şirketler için önemli bir fırsat sunuyor. Bu konu ilgili otoritelerce ısrarla ve önemle takip edilmelidir. Tabi bu noktada bu borç ve taahhütlerin kapatılmasında kullanılacak varlıkların suçtan elde edilmemiş olmasına da özellikle dikkat edilmesi gerekiyor. Aksi takdirde suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi mücadelesi yürüten FATF ve FinCEN gibi uluslararası kuruluşlarla zaten sorunlu olan ilişkilerimiz daha da başımızı ağrıtabilecektir”. 

 HER YIL KÜRESEL GSMH’NIN YÜZDE 2,7’Sİ (1,6 TRİLYON DOLAR) KARA PARA AKLANIYOR 

Tarafımızca 2015 ve 2016 yıllarında yapılan bu uyarılar sonrasında, suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi ile terörizmin finansmanının önlenmesi konusunda maalesef yükümlülüklerimizi yeterince yerine getiremediğimiz ve/veya FATF’ı yeterince ikna edemediğimiz için yukarıda da belirttiğimiz gibi ikinci kez gri liste kategorisine alındık. Birleşmiş Milletler (BM)’e göre; uluslararası kaynaklar, vergi kaçakçılığı, yolsuzluk ve mali suçlar nedeniyle tüketiliyor ve her yıl küresel gayrisafi milli hasılanın yüzde 2,7’sine denk gelen yaklaşık 1,6 trilyon dolar kara para aklanıyor. IMF’ye göre bu tutar 2 trilyon dolar civarındadır. Yine BM’ye göre vergi cennetlerinde saklanan tutar 7 trilyon dolardır. OECD’ye göre ise bu tutar 11.6 trilyon dolardır.

Başta uyuşturucu, silah kaçakçılığı ve fuhuş gibi milyonlarca insanın ve gencin ölümüne ve onlarla birlikte ailelerinin de hayatlarının kararmasına neden olan suçlardan, elde edilen gelirlerle ve bu gelirlerin aklanması ile mücadele amasız ve fakatsız bir şekilde kararlılıkla yürütülmelidir. Mücadelenin etkin olarak yürütülememesi bu kadar devasa kaynaklara sahip suç şebekelerinin ve terör örgütlerinin daha da güçlenmesi anlamına gelir. Ki bu durum; toplumda ahlaki yapının daha da zarar görmesine ve daha çok insanın ve ailenin yok olmasına neden olarak toplumsal çöküşün zeminini hazırlayacaktır.

Son çıkartılan varlık barışı ile ilgili süreçte de bu hassasiyetle hareket edilmesi, elbette ki mevzuatın ve uluslararası yükümlülüklerimizin gereklerini yerine getirmemizi sağlayacaktır. Ancak daha önemlisi insani ve ahlaki sorumluluklarımız da yerine getirilmiş olacaktır.

Dr. Ramazan Başak

E. Bankalar Yeminli Murakıbı

basak@turcomoney.com