Vergi artışları vatandaşlara yük getiriyor, özveri kademelerde gösterilmeli

Adnan Yıldırım

-Depremin getirdiği ilave yükle birlikte bütçe harcamalarının karşılanabilmesi için bütçenin gelir tarafında acele artış ihtiyacı doğdu. 2023 yılında 659 milyar lira olarak öngörülen bütçe açığı hedefi, Haziran/2023 sonunda 483,2 milyar liraya ulaştı, altı aylık bütçe açığı, bir önceki yılın tamamında verilen 139 milyar liralık açığın yaklaşık 3,5 katı olarak gerçekleşti. TBMM’de kabul edilen 1.119 milyar liralık ek bütçe ile 2023 yılı bütçesi 6 trilyona ulaştı.

–Genel seçimlerin ardından mali disiplinin yeniden sağlanması için vergiler artırıldı, TCMB’nin faiz artırma ve KKM hesaplarına zorunlu karşılık kararları alındı. Artırılan vergilerle vatandaşın ve işletmelerin yükünü artırıldı. Bu vergileri ödeyenler bakımından gelir kaybıdır, ilave yüktür, katlanılacak özveri demektir. Benzer özverinin, aynı ciddiyetle her kurumda ve her kademede kamu harcamaları tarafında da görülmesi, gösterilmesi gerekir.

Mayıs ayında tamamlanan seçimler sonrasında, Türkiye ekonomisinin makro ekonomik göstergelerinde yaşanan sorunlara ivedi çözüm aranması sürecine girildi. Ekonomi yönetiminde değişikliklerle başlayan süreçte Eylül’de yayınlanacak 2024-26 dönemi Orta Vadeli Program için hazırlık çalışmaları başlatıldı. Haziran’ın ilk günlerinde, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nda bakan ve yardımcıları ile Merkez Bankası’nda başkan değişiklikleri gerçekleştirildi. Cumhurbaşkanı yardımcılığına yeni kabinede yapılan atamanın da ekonomi yönetimi deneyimli olması, yeni ekonomi yönetimi ile koordineli çalışma yürütülmesinin beklendiği şeklinde yorumlandı. Hazine ve Maliye Bakanı ilk mesajında; önümüzdeki dönemde şeffaf, öngörülebilir, uluslararası standartlara uygun ve rasyonel politikalar izleneceğini açıkladı. Sayın Bakan ilk mesajının bir ay sonrasında, (henüz yazılı metin olarak açıklanmayan) programın;

• Mali disiplinin yeniden tesis edilmesi; (deprem etkisi hariç) bütçe açığının Maastricht kriterleri ile uyumlu bir seviyeye çekilmesi,
• Enflasyonun orta vadede tek haneye düşürülmesi için kademeli parasal sıkılaştırma ve enflasyon hedefi ile uyumlu gelirler politikası,
• Makro finansal istikrarı ve diğer tüm kazanımları kalıcı hale getirecek yapısal reformlar,

olmak üzere üç bileşeni olduğunu duyurdu.

Arada geçen 1,5 aylık dönemde; programın yapısal reformlar dışındaki bileşenleri kapsamında bazı adımlar atıldı. Mali disiplinin yeniden sağlanmasına dönük vergi artırıcı düzenlemeler ile parasal sıkılaştırmaya dönük TCMB’nin faiz artırma ve KKM hesaplarına zorunlu karşılık kararları alındı.

MALİ DİSİPLİNİN TESİSİ İÇİN VERGİ ARTIŞLARI

Ana hatları yukarıda belirtilen ve yeni OVP’de mali disiplini sağlamaya dönük gelir artırıcı önlemler çerçevesi içinde değerlendirilen (14/Temmuz/2023 tarih ve 7456 sayılı kanun ve Cumhurbaşkanı kararları ile yapılan) ilk düzenlemeler şunlar:

• 2023 için ödenecek motorlu taşıtlar vergisi tutarı kadar ve yine 2023 yılında “Ek motorlu taşıtlar vergisi” ödenecek.
• Kurumlar vergisi oranı 2023’ten geçerli olmak üzere 5 puan artırıldı
• Kurumlar vergisinde bazı (taşınmazlar ve fon gelirlerindeki) istisnalar kaldırıldı ya da sınırlandırıldı.
• Katma değer vergisi oranları artırıldı. %08 olan indirimli KDV oranı %10’a, %18 olan genel KDV oranı %20’ye, ağırlıklı olarak temizlik ürünlerinin yer aldığı %8 vergi oranına tabi temel ihtiyaç maddesi bazı mallarda KDV oranı genel oran %20’ye yükseltildi.
• ÖTV Kanununa ekli (1) sayılı listede yer alan akaryakıt, gaz, yağ, doğal gaz vd kimyasalların maktu ÖTV tutarlarında, perakende fiyatları yaklaşık %25 yükseltecek artışlar yapıldı.
• Tüketici kredilerinde %10 olarak uygulanan Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi oranı %15’e çıkarıldı.
• Sürücü belgeleri dışındaki maktu “trafik harçları” %50 artırıldı, yolcu beraberi ithal cep telefonlarından alınan izin harcı ₺20.000’ye yükseltildi.
• Şans oyunları vergisinde oranlar birer kat artırılarak; müşterek bahislerde %10, at yarışlarında %14 ve diğer şans oyunlarında %20’ye çıkarıldı.

2023 BÜTÇESİ, 6 TRİLYON LİRAYA ULAŞTI

Mali disiplini sağlamaya dönük vergi artırımı düzenlemelerinde; yayımından itibaren ya da yayımından kısa bir süre içinde tahsil edilebilecek vergiler tercih edildi. Depremin getirdiği ilave yüklere ek olarak seçim dönemi kararlarının ve vaatlerinin (2023 yılından başlayarak) artırdığı bütçe harcamalarının karşılanabilmesi için bütçenin gelir tarafında acele artış ihtiyacı doğdu. Bilindiği gibi 2023 yılında 659 milyar lira olarak öngörülen bütçe açığı hedefi, Haziran/2023 sonunda 483,2 milyar liraya ulaştı, altı aylık bütçe açığı, bir önceki yılın tamamında verilen 139 milyar liralık açığın yaklaşık 3,5 katı olarak gerçekleşti. Bütçenin içinde bulunduğu bu durum nedeniyle, TBMM’de kabul edilen 1.119 milyar liralık ek bütçe ile 2023 yılı bütçesi 6 trilyona ulaştı.

Vergi artışlarının yanında mali disiplini sağlamada önemli bulduğumuz “kamuda tasarruf” konusunda ise vergi artışlarının ardından Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca yayınlanan genelge ile kamu kurumlarından, (deprem kaynaklı harcamalar hariç) tüm harcamaların gözden geçirilmesi istendi. Artırılan vergilerle vatandaşın ve işletmelerin yükünü artırmak, bu vergileri ödeyenler bakımından gelir kaybıdır, ilave yüktür, katlanılacak özveri demektir. Benzer özverinin, aynı ciddiyetle her kurumda ve her kademede kamu harcamaları tarafında da görülmesi, gösterilmesi gerekir.

DEZENFLASYON HEDEFLİ PARASAL SIKILAŞTIRMA

Haziran başında TCMB’de yapılan başkan değişikliği sonrasında, önceki dönem para politikalarının ekonomiyi ve finans sistemini olumsuz etkilediği değerlendirilerek; enflasyon beklentilerinin çıpalanması, dezenflasyonun en kısa sürede tesisi ile fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın kontrol altına alınması için parasal sıkılaştırma süreci başlatıldı. Başkan değişikliği sonrası yapılan iki PPK toplantısında alınan kararlarla, politika faizi (Haziran’da 6,5; Temmuzda 2,5) 9 puan artırılarak %17,5’e yükseltildi. Ayrıca, KKM hesaplarına getirilen %15 zorunlu karşılık uygulaması ile kredi hacminin düşürülmesi; tüketici kredilerinde BSMV artışı ve diğer vergi artışları ile de tüketim harcamalarının kısılması amaçlandı. Temmuz toplantısı karar özetinde; ücretlerde artış, kurların yükselişi ve fiyat artırıcı vergisel düzenlemelerin enflasyonu olumsuz etkileyeceği öngörüsüne vurgu yapıldı.

Sonuç olarak seçim sonrası ekonomi programının maliye politikası boyutunda hızlı düzenlemeler yapılırken, para politikası boyutunda radikal değişim gerçekleştirildi. Her iki alanda önümüzdeki günlerde ilave düzenlemeler yapılması ve kararlar alınması da beklenir. Yapısal reformlar konusunda ise Eylül başında yayınlanacak yeni OVP’yi beklemek gerekecektir.

Adnan Yıldırım

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015),

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com