Yapay zeka çağı düzenlemeler ile hızlanıyor

– Yapay zeka ile ilgili Avrupa Birliği tarafından geçen yıl Haziran ayında hazırlanan ilk yasa tasarısı niteliğinde olan düzenleme, Avrupa Parlamentosu tarafından geniş çoğunlukla kabul edilmişti. Geçen yıl Aralık ayında ise AB Komisyonu, AB Parlamentosu ve üye ülkeler yasa konusunda uzlaşmaya varmıştı. Bu çalışmalar sonucunda AB Yapay Zeka Yasası Mart ayında Avrupa Parlamentosu tarafından nihai olarak onaylandı.

–  AB konseyi tarafından da resmi olarak onaylanan yasa 12 Temmuz’da AB Resmi Gazetesi’ne yayımlandı. Yasa kademeli olarak 2 yıl içinde ve nihai olarak 2 Ağustos 2026 tarihinde birlik genelinde yürürlüğe girecek. AB yapay zekası bu alanda insan odaklı, güvenilir ve şeffaf bir sistem oluşturmayı hedefliyor. Bu kapsamda risk temelli bir yaklaşımla çok kapsamlı kurallar getiriyor.

– Yapay zekanın zararlı etkilerini önlemenin, bu çerçevede sorumluluk ve yaptırımları belirlemenin yanı sıra yapay zeka alanındaki yenilikçiliği destekleyen kurallar yer alıyor. Yapay zeka uygulamaları ve sistemleri; yasaklı, yüksek riskli, düşük riskli gibi sınıflandırmalara tabi tutulacak. Topluma ve insana zarar verme potansiyeli yüksek yapay zeka sistemleri kullanılamayacak.

– AB yapay zeka yasası, kapsayıcı bir yasal çerçeve olarak bu alanda tarihi önemde bir adım olarak karşımıza çıkıyor. Bu yasanın dünyada bundan sonra yapılacak yapay zeka düzenlemelerine öncülük yapması ve örnek olması bekleniyor. Ülkemizde de bu alandaki yasal düzenleme çalışmalarına önemli katkı sağlayabilir.

– Türkiye’de ilk Ulusal Yapay Zeka Stratejisi 2021-2025 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanmıştı. Bu kapsamda yapay zeka uzmanları yetiştirmek ve istihdamı artırmak, araştırma, girişimcilik ve yenilikçiliği desteklemek, kaliteli veri ve teknik altyapıya erişim, uyumu hızlandıracak düzenlemeler, uluslararası iş birliklerini güçlendirmek, yapısal ve işgücü dönüşümünü hızlandırmak stratejileri belirlenmişti.

– Ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitime yönelik yapay zeka programları hazırlanacak. Öğretmenlerin yapay zeka farkındalıkları artırılacak. Dijital teknolojilerin yaygınlaştırılmasına yönelik farkındalık artırıcı yarışmalar düzenlenecek. Yerli geliştirilecek üretken yapay zeka modellerine ilişkin teknik ve etik standartları belirlemek için komite kurulacak.

– Türkçe büyük dil modeli topluluğu oluşturulacak. Yerli üretken yapay zeka ekosisteminin geliştirilmesi amacıyla ulusal yarışmalar düzenlenecek. Yapay zeka ürünlerinin KOBİ’ler tarafından kullanılmasını teşvik edecek destek programı hayata geçirilecek.. YZ alanında ülkemizde faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası firmalar ile ürünlere yönelik envanter oluşturulacak.

– YZ alanındaki mevcut işgücünün dönüşümü için özelleştirilmiş eğitim modeli tasarlanacak. YZ Enstitüsü bünyesinde araştırma grubu kurulacak. YZ ile güçlendirilmiş yeni nesil siber risklerin azaltılmasına yönelik politika ve mevzuat geliştirilecek. TÜBİTAK bünyesinde “Türkiye Yapay Zeka Portalı” kurulacak. YZ’nın mevcut meslekler ve işgücüne etkisi sektörel analizler ile tespit edilecek.

Yapay zeka alanındaki gelişim baş döndürücü hızla devam ediyor. ChatGPT gibi uygulamalarla hayatımıza her geçen gün daha da derinlemesine giren ve halen başlangıç seviyesinde sayılabilecek yapay zekanın dünyamızı hemen her alanda bugüne kadar hiç olmadığı şekilde dönüştüreceği öngörülüyor. Bu hızlı gelişim endişeleri ve tartışmaları da beraberinde getiriyor. Yapay zekanın riskleri giderek geniş bir şekilde tartışılıyor. Bu risklerin önlenmesine yönelik düzenlemelerin ve kuralların gerekliliği vurgulanıyor. Bunlar yapılana kadar yapay zeka çalışmalarına ara verilmesi çağrıları ile karşılaşılıyor.

AVRUPA BİRLİĞİ YAPAY ZEKA YASASI YAYIMLANDI

Yapay zeka ile ilgili Avrupa Birliği tarafından geçen yıl Haziran ayında önemli bir adım atılmış ve bu alanda hazırlanan ilk yasa tasarısı niteliğinde olan düzenleme Avrupa Parlamentosu tarafından geniş çoğunlukla kabul edilmişti. Geçen yıl Aralık ayında ise AB Komisyonu, AB Parlamentosu ve üye ülkeler yasa konusunda uzlaşmaya varmıştı. Devam eden çalışmalar sonucunda AB yapay zeka yasası Mart ayında Avrupa Parlamentosu tarafından nihai olarak onaylandı. AB konseyi tarafından da resmi olarak onaylanan yasa 12 Temmuz’da AB Resmi Gazetesi’ne yayımlandı. Yasa kademeli olarak 2 yıl içinde ve nihai olarak 2 Ağustos 2026 tarihinde birlik genelinde yürürlüğe girecek.

TOPLUMA VE İNSANA ZARAR VEREN YAPAY ZEKA KULLANILAMAYACAK

AB yapay zekası bu alanda insan odaklı, güvenilir ve şeffaf bir sistem oluşturmayı hedefliyor. Bu kapsamda risk temelli bir yaklaşımla çok kapsamlı kurallar getiriyor. Yapay zekanın zararlı etkilerini önlemenin, bu çerçevede sorumluluk ve yaptırımları belirlemenin yanı sıra yapay zeka alanındaki yenilikçiliği destekleyen kurallar yer alıyor. Yapay zeka uygulamaları ve sistemleri; yasaklı, yüksek riskli, düşük riskli gibi sınıflandırmalara tabi tutulacak. Topluma ve insana zarar verme potansiyeli yüksek yapay zeka sistemleri kullanılamayacak. Yüksek riskli yapay zeka sistemleriyle ilgili olarak bir risk yönetim sistemi kurulacak, uygulanacak, belgelenecek ve sürdürülecek. Avrupa yapay zeka ofisi görev yapacak.

KAPSAYICI YASAL ÇERÇEVE OLARAK YENİİ DÜZENLEMELERE ÖRNEK OLACAK

AB yapay zeka yasası, kapsayıcı bir yasal çerçeve olarak bu alanda tarihi önemde bir adım olarak karşımıza çıkıyor. Bu yasanın dünyada bundan sonra yapılacak yapay zeka düzenlemelerine öncülük yapması ve örnek olması bekleniyor. Ülkemizde de bu alandaki yasal düzenleme çalışmalarına önemli katkı sağlayabilir.

Yapay zeka çağını yakalamak amacıyla ülkemizde ilk Ulusal Yapay Zeka Stratejisi 2021-2025 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanmıştı. Bu kapsamda yapay zeka uzmanları yetiştirmek ve istihdamı artırmak, araştırma, girişimcilik ve yenilikçiliği desteklemek, kaliteli veri ve teknik altyapıya erişim, uyumu hızlandıracak düzenlemeler, uluslararası iş birliklerini güçlendirmek, yapısal ve işgücü dönüşümünü hızlandırmak stratejileri belirlenmişti.

TÜRKİYE’NİN ULUSAL YAPAY ZEKA STRATEJİSİ EYLEM PLANI YAYINLANDI

Bu kapsamda yakın zamanda yeni ve önemli bir adım atıldı ve 2024-2025 yıllarını kapsayan ulusal yapay zeka stratejisi eylem planı yayınlandı. Yapay zeka alanındaki hızlı gelişim nedeniyle belirlenen stratejilere ulaşmak için dinamik eylemler gerekiyor. Eylem planında önemli başlıklar dikkat çekiyor.

Yapay zeka (YZ) alanındaki yetkin işgücünün arttırılması amacıyla Uluslararası Lider/Genç Araştırmacılar ve Sanayi Doktora Programı destek miktarları ve bu programlardan yararlanan araştırmacı sayısının artırılması hedefleniyor. Eğitim müfredatına veri bilimi ve yapay zeka konuları dahil edilecek.

YAPAY ZEKA, EĞİTİM MÜFREDATINA GİRECEK

Yapay zeka ile ilgili akademik çalışmalar desteklenecek. Yapay zeka alanındaki sertifika programlarının standartları belirlenecek. Bu alanda ulusal meslek standartları ve ulusal yeterlilikler hazırlanacak, ölçme değerlendirme altyapısı kurulacak. Yurtdışı lisansüstü programlara devlet burs kontenjanları artırılacak.

Ortaöğretim, mesleki ve teknik eğitime yönelik yapay zeka programları hazırlanacak. Öğretmenlerin yapay zeka farkındalıkları artırılacak. Dijital teknolojilerin yaygınlaştırılmasına yönelik farkındalık artırıcı yarışmalar düzenlenecek. Yerli geliştirilecek üretken yapay zeka modellerine ilişkin teknik ve etik standartları belirlemek için komite kurulacak.

KOBİ’LERİN YAPAY ZEKAYI KULLANIMI İÇİN DESTEK PROGRAMI UYGULANACAK

Türkçe büyük dil modeli topluluğu oluşturulacak. Yerli üretken yapay zeka ekosisteminin geliştirilmesi amacıyla ulusal yarışmalar düzenlenecek. Yapay zeka ürünlerinin KOBİ’ler tarafından kullanılmasını teşvik edecek destek programı hayata geçirilecek. YZ ürünlerinin patentlenebilmesine ilişkin standartlaşma çalışmaları yapılacak. YZ alanında ülkemizde faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası firmalar ile ürünlere yönelik envanter oluşturulacak. Küresel firmaların YP çalışmalarını ülkemizde yapabilmesine yönelik özel mekanizma kurgulanacak.

ULUSLARARASI NORMLAR İLE UYUMLU ULUSAL YAPAY ZEKA DÜZENLEMESİ YAPILACAK

İşlemci altyapısına yönelik ihtiyaç analizi yapılacak ve kapasite geliştirilecek. Kamu kurum ve kuruluşlarının sahip olduğu verilerin YZ çalışmalarında kullanılmasına yönelik mekanizma geliştirilecek. Veri yönetişimine yönelik düzenlemeler iyileştirilecek. YZ sistemlerinin geliştirilmesini, kullanılmasını ve YZ içeren sistemlerin piyasaya arzını düzenleyen uluslararası normlar ile uyumlu ulusal düzenleme yapılacak. Gençlere YZ bilincini aşılamak ve farkındalığı artırmak için YZ okuryazarlığı seferberliği başlatılacak. YZ uygulamaları hukuki değerlendirme rehberi hazırlanacak.

YAPAY ZEKA BELGELENDİRME PROGRAMI HAYATA GEÇİRİLECEK

Güvenilir YZ’nın denetimi için gereken araçlar geliştirilecek. YZ etki analizine ilişkin sektör raporları yayınlanacak. YZ alanındaki uluslararası çalışmaların takibi ve katkı verilmesi için komite kurulacak. Bu alandaki yükseköğretim öğrenci ve personel değişim faaliyetleri desteklenecek. YZ ürünlerinin risk odaklı değerlendirilmesine imkan tanıyan belgelendirme programı hayata geçirilecek. YZ uygulamaları denetim ve yasal uyumu için belgelendirme mekanizması kapsamında “Güvenilir Yapay Zeka Damgası” oluşturulacak. YZ’nın yaygınlaşmasına yönelik projeler hayata geçirilecek.

TÜRKİYE YAPAY ZEKA PORTALI KURULACAK

YZ alanındaki mevcut işgücünün dönüşümü için özelleştirilmiş eğitim modeli tasarlanacak. YZ Enstitüsü bünyesinde araştırma grubu kurulacak. YZ ile güçlendirilmiş yeni nesil siber risklerin azaltılmasına yönelik politika ve mevzuat geliştirilecek. TÜBİTAK bünyesinde “Türkiye Yapay Zeka Portalı” kurulacak. YZ’nın mevcut meslekler ve işgücüne etkisi sektörel analizler ile tespit edilecek. YZ ile çıkan yeni becerilere iş gücünün uyumu için mesleki eğitim kursu ve işbaşı eğitim programları uygulanacak. YZ ile ilgili uzaktan eğitim ve çevrim içi eğitim kapasitesi iyileştirilecek.

Yapay zeka eylem planı, ülkemizin yapay zeka çağını yakalaması ve öncü bir rol üstlenmesine yönelik kapsamlı bir yol haritası olarak karşımıza çıkıyor. Yapay zeka stratejilerine ulaşmak için eylem planında yer verilen uygulamaların etkili şekilde hayata geçirilmesi önem taşıyor.

Gürdoğan Yurtsever

Mevzuat Uyum Derneği Başkanı

yurtsever@turcomoney.com