Yatırım arsaları ile avans yatırım harcamalarının enflasyon düzeltmesi

Adnan Yıldırım

– Yüksek enflasyon sürecinin uzaması nedeniyle 20 yıl sonra 2023 sonu itibarıyla ikinci kez enflasyon düzeltmesi yapıldı. Vergi Usul Kanunu’na göre; Yİ-ÜFE endeksleri, bağımsız denetimde ise TÜFE endeksleri kullanılarak, finansal tabloların aktifinde ve pasifinde yer alan parasal olmayan kıymetler güncellendi. Yapılmakta olan yatırımların düzeltilmesinden kaynaklanan farklar, cari dönemde vergilendirilmek yerine, dört hesap döneminin kazancında dikkate alınacak.

-Yapılan düzeltmenin 2023 sonu beyanlarında vergilendirmeye etkisi olmadı. Bankalar, finansal kuruluşlar vb. 2024 ve 2025 yıllarında enflasyon düzeltmesinin vergisel sonuçlarından yararlanamayacaklar. 2024 yılı birinci geçici vergilendirme dönemi pas geçildi; ikinci ve üçüncü vergilendirme dönemlerinde, cirosu 50 milyon Türk Lirasının altında olan mükellefler enflasyon düzeltmesi yapmadı.

Yüksek enflasyon sürecinin uzaması nedeniyle 20 yıl sonra 2023 sonu itibarıyla ikinci kez enflasyon düzeltmesi yapıldı. 2023 sonunda yapılan enflasyon düzeltmesi ile sonrasındaki gelişmeleri şöyle özetleyebiliriz:

• Vergi Usul Kanunu’na göre; Yİ-ÜFE endeksleri, bağımsız denetimde ise TÜFE endeksleri kullanılarak, finansal tabloların aktifinde ve pasifinde yer alan parasal olmayan kıymetler güncellendi.
• Yapılan düzeltmenin 2023 sonu beyanlarında vergilendirmeye etkisi olmadı.
• Bankalar, finansal kuruluşlar vb. 2024 ve 2025 yıllarında enflasyon düzeltmesinin vergisel sonuçlarından yararlanamayacaklar.
• 2024 yılı birinci geçici vergilendirme dönemi pas geçildi; ikinci ve üçüncü vergilendirme dönemlerinde, cirosu 50 milyon Türk Lirasının altında olan mükellefler enflasyon düzeltmesi yapmadı.
• Bilanço esasındaki gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin (bankalar, finansal kuruluşlar vd. hariç) tamamı (ciro büyüklüğüne bakılmaksızın) 2024 sonu bilançolarındaki parasal olmayan kıymetleri enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklar ve yapılan düzeltmenin vergisel sonucu da olacak.
• Yapılmakta olan yatırımların düzeltilmesinden kaynaklanan farklar, cari dönemde vergilendirilmek yerine, dört hesap döneminin kazancında dikkate alınacak.
• 2025 yılı geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapılmayacak, 2025 sonunda (aksine bir düzenleme yapılmazsa) mükelleflerin tamamı enflasyon düzeltmesi yapacak.

ENFLASYON DÜZELTMESİNDE GELİR ARTIŞININ ZAMANA YAYILMASI

Yapılmakta olan yatırımların enflasyon düzeltmesinde gelir artışı etkisinin zamana yayılmasını sağlamak amacıyla, 30.10.2024 tarihinde yayınlanan 7529 sayılı Kanunun 11. maddesi ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) Mükerrer 298’inci maddesinin A fıkrasına 01.01.2024 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere aşağıdaki 10’uncu bent eklendi.

“10. Bu Kanun kapsamındaki muhasebe standartları uyarınca yapılmakta olan yatırımlar hesabında takip edilen tutarların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucunda oluşan ve bu hesabın alt hesabında izlenen düzeltme farkları, bilançonun pasifinde özel bir fon hesabında gösterilir ve dönem kazancının tespitinde dikkate alınmaz.

Özel fon hesabında bulunan bu tutarlar, yatırımın tamamlanarak ilgili iktisadi kıymetin aktifleştirilmesi gereken dönem ile bu dönemi takip eden dört hesap dönemi içerisinde eşit taksitler halinde dönem kazancının tespitinde dikkate alınır.

Bu bent uyarınca özel fon hesabında izlenen ve dönem kazancının tespitinde dikkate alınmayan tutarlar, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak bu Kanun uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılır. Bu hesaplarda izlenen tutarlara ayrıca enflasyon düzeltmesi uygulanmaz ……………………………………………..”

YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR

Madde metninde, “Bu Kanun kapsamındaki muhasebe standartları uyarınca yapılmakta olan yatırımlar hesabında takip edilen tutarların” ifadesi kullanılıyor.

Düzenleme ile yapılmakta olan yatırımlara ilişkin harcamalarını tek düzen muhasebe standartlarına uygun olarak “Yapılmakta olan yatırımlar” hesabında izleyen mükelleflerin, enflasyon düzeltmesine tabi tuttukları bu hesaba ilişkin düzeltme farklarını, dönem kazancıyla ilişkilendirmemeleri amaçlandı.

Tek Düzen Hesap Planı uyarınca; “İşletmede yapımı süren ve tamamlandığında ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılacak olan, her türlü madde ve malzeme ile işçilik ve genel giderlerle ilgili harcamalar “258- Yapılmakta olan yatırımlar” hesabında izleniyor. Madde hükmüne göre yapılmakta olan yatırımlar hesabında takip edilen tutarların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucunda oluşan ve bu hesabın alt hesabında izlenen düzeltme farkları, bilançonun pasifinde özel bir fon hesabında gösterilecek ve dönem kazancının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Ancak, uygulamada yaygın olarak; devam eden yatırımlara ilişkin harcamalar yapılmadan önce sonradan mahsup edilmek üzere avans ödemeleri de yapılabiliyor ve bu ödemeler Tek Düzen Hesap Planında “259- Verilen avanslar” hesabında takip ediliyor.

250-ARAZİ VE ARSALAR

Diğer taraftan işletme bünyesinde inşa edilen bina yatırımına ait “250-Arazi ve Arsalar” hesabında takip edilen arsalar bina aktifleştirilirken “250- Arazi ve Arsalar” hesabından “252-Binalar” hesabına aktarılıyor. Bu nedenle, yatırım aşamasında bulunan işletmelerde, harcama gerçekleştiğinde ve avans mahsubu yapıldığı tarihte her halükarda 258 hesaba kaydedilecek olan avans ödemeleri ile yapılmakta olan yatırımlara ait arsaların yatırım dönemindeki düzeltme farkları için de yapılmakta olan yatırımların tabi olduğu düzenleme hükümlerinin uygulanması gerekir. Aksi halde yapılmakta olan yatırımlara ait avanslar, Organize Sanayi Bölgelerinde (OSB) tapu tahsis aşamasında verilen ve avanslar hesabında takip edilen arsa tahsis ödemeleri ile OSB’ler dışında yapılmakta olan yatırımlara ait arsa ödemelerine ilişkin enflasyon düzeltme tutarları yatırım döneminde vergiye tabi gelir yaratmaya devam edecektir.

BİLANÇONUN PASİFİNDE ÖZEL FON HESABINDA GÖSTERİLMESİ

Özetle, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın (GİB) tebliğde yapacağı açıklama  ile yapılmakta olan yatırımlar için ödenen avansların, Organize Sanayi Bölgelerinde arsa tahsis bedellerinin ve yapılmakta olan yatırımlara ilişkin arsaların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucunda oluşan düzeltme farklarının, yapılmakta olan yatırımlar kapsamında değerlendirilerek bilançonun pasifinde özel fon hesabında gösterilmesi; cari dönem kazancının tespitinde vergiye tabi gelir olarak dikkate alınmaması sağlanmalıdır.

Adnan YILDIRIM 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)