Yeni paranın adı: Merkez Bankası Dijital Parası (CBDC)

Osman Akyüz

-Son yıllarda para hareketleri, ödemeler, transferler, tahsilatlar, kredilendirmeler, swap işlemleri, dövizli muameleler gibi tüm bankacılık işlemleri, dijital ortamlarda ya internet aracılığı ile ya plastik kartlarla elektronik ortamlarda ya da akıllı telefonlarda mobil bankacılık olarak sunuluyor. Bu dijitalleşme, dijital bankaların kurulmasına sebep olurken, Merkez Bankası Dijital Parası’nın ( CBDC ) doğmasına da yol açtı.

–CBDC sistemi, fiziki paranın fonksiyonlarını fiziki para olmadan merkez bankası tarafından dijital ortamda üretilen, yönetilen ve denetlenen dijital paranın yerine getirdiği sistem. Dijital para konusunda özellikle Çin, ABD ve AB ülkeleri, CBDC konusunda çalışmalarını hızlandırdı. G20 ülkelerinden 18’i şu anda, CBDC oluşturmanın ileri aşamasına ulaşmış durumda. TCMB öncülüğünde Dijital Türk Lirası projesi yürütülüyor.

Son yıllarda duyduğumuz en çağdaş kavramlardan biri dijitalleşme. Ekonomik aktivitenin hemen hemen tüm alanlarında bu kavram, çok önemli bir stratejik hedef haline geldi. Sanayiden, sağlığa, eğitimden dış ticarete, savunma sanayisinden finansal hizmetlere kadar tüm dünyada dijitalleşme, başat bir hedef halini aldı.

Özellikle, finansal hizmetler ve bankacılık büyük oranda dijital mecralar aracılığı ile sunulur oldu. Para hareketleri, ödemeler, transferler, tahsilatlar, kredilendirmeler, swap işlemleri, dövizli muameleler, akreditifler ve teminat mektubu gibi tüm bankacılık işlemleri, dijital ortamlarda ya internet aracılığı ile ya plastik kartlar vasıtasıyla elektronik ortamlarda ya da akıllı telefonlar üzerinden mobil bankacılık olarak sunuluyor. Artık fiziki paraya gittikçe daha az ihtiyaç duyar haldeyiz. Dijital kanallarda sunulan finansal hizmetler hem daha ucuz hem daha hızlı ve güvenli durumda. Finansal hizmetlerdeki bu hızlı dijitalleşme, dijital bankaların kurulmasına sebep olduğu gibi, Merkez Bankası Dijital Parası’nın( CBDC ) hayat bulmasına da yol açtı.

ABD, DOLAR’IN YERİNE CBDC’Yİ Mİ PİYASAYA SÜRECEK?

Finans uzmanları, çoğu büyük ülkelerin, önümüzdeki iki ile dört yıl içinde CBDC’ye geçecekleri konusunda fikir birliği halinde. Hatta, ABD’nin CBDC’yi dünyada yeni doların karşılığı yapacağı şeklinde yaygın olarak ifade ediliyor.

CBDC sistemi, fiziki paranın fonksiyonlarını fiziki para olmadan merkez bankası tarafından dijital ortamda üretilen, yönetilen ve denetlenen dijital paranın yerine getirdiği sistem. Fiziki paranın yerine dijital paranın ikame edildiği bu sistemde mal ve hizmetlerin fiyatları, gelirler ve harcamalar dijital para ile ölçülür. Tüketim, yatırım, tasarruf, borçlanma, borç ödeme ve mübadele işlemleri dijital para ile yapılır. Günümüzde plastik para kullanımı, otomatik ödeme emirleri, internet bankacılığı, mobil bankacılık ve internet üzerinden alış-veriş sayesinde fiziki para ile ödeme ve fiziki paraya temas önemli ölçüde azaldı. Mevcut para sistemi, önemli ölçüde dijitalleşti. Yakın gelecekte fiziki paranın büyük ölçüde veya tamamen ortadan kalkması ve onun yerini CBDC’nin alması bekleniyor.

MERKEZ BANKALARI, KENDİ DİJİTAL PARALARINI ÇIKARACAK

Kripto paraların günden güne kabul edilme düzeyleri ve işlem hacimleri arttıkça merkez bankalarının para arzını kontrol etmeleri zorlaşıyor. Bu sebeple devletler, önemli geliri kaybına uğruyor. Diğer yandan, spekülatif kripto para alım satımıyla haksız kazançlar, iflaslar ve dolandırıcılık olayları yaşanıyor. Bu nedenlerle merkez bankalarının sisteme müdahale ederek kendi dijital paralarını çıkarmaları ve yakın gelecekte fiziki paraların yerini dijital ortamda üretilen, yönetilen ve denetlenen dijital paraların yer alması bekleniyor.

G20 ÜLKELERİ, DİJİTAL PARALARINI OLUŞTURUYOR

Gelinen noktada, dijital para konusunda dünyada çok ciddi çalışmaların ve araştırmaların yapıldığını gözlemliyoruz. Özellikle Çin, ABD ve AB ülkeleri, CBDC konusunda çalışmalarını hızlandırdı. G20 ülkelerinden 18’i şu anda, CBDC oluşturmanın ileri aşamasına ulaşmış durumdalar. Hatta, İngiltere Merkez Bankası, 2022 yılını CBDC cüzdanı geliştirilmesi konusunda bir kamu alımı çağrısı ile bitirdi.

Çin, İsveç, Tayland, Ukrayna, Uruguay ve Güney Kore’nin merkez bankaları, dijital para çalışmalarına başladılar ve pilot uygulamaya geçtiler. Araştırma yapanlar ülkeler ABD, Avustralya, Almanya, Rusya, İngiltere ve Türkiye. Geliştirme yapan ülkeler tarafında ise; Kanada, Brezilya, Fransa, Güney Afrika ve Kamboçya’yı görüyoruz.

MERKEZ BANKASI, DİJİTAL TÜRK LİRASI PROJESİNİ BAŞLATTI

TCMB öncülüğünde Dijital Türk Lirası projesi yürütülüyor. Projenin ilk faz çalışmaları kapsamında, Dijital Türk Lirası ağı üzerinde ilk ödeme işlemleri başarı ile gerçekleştirildi. TCMB, 2023 yılının ilk çeyreğinde teknolojik paydaşları ile sınırlı olarak ve kapalı devre pilot testlerine devam edecek.

Dijital varlık ticareti platformu BTSE’nin CEO’su Henry Liu, dijital para konusunda şunları söylüyor: “CBDC’lerin teknolojisi ve altyapısı gelişmeye devam ettikçe, daha fazla merkez bankasının kendi para birimlerinin dijital bir versiyonunu çıkarma fikrine açık hale geldiğini görebiliriz.”

Dünyanın rezerv paraları olarak kabul edilen Dolar, Euro ve Yuan’ın dijitale dönüşümü; ekonomi politik değerlendirmeler çerçevesinde önümüzdeki birkaç yıl içinde gerçekleşebileceği söylenebilir.

Merkez Bankası Dijital Para sisteminin avantaj ve dezavantajlarını şöyle özetleyebiliriz:

DİJİTAL PARANIN AVANTAJLARI

– CBDC sisteminde para, dijital ortamda üretildiği için, kağıt bedeli, paranın depolanması, nakli, işyeri kirası ve işçilik gideri gibi giderler olmayacağı için senyoraj gelirleri artabilir.

– Dijital mübadele ve dijital para transferi yaygınlaştıkça paranın dolanım hızı artar ve mübadele kolaylaşabilir.

– Paranın üretimi, depolanması, dağıtımı, muhafazası, taşınması gibi işlemler olmayacağı için maliyetler son derece düşük olacak.

– Kayıt dışılık azalacak ve vergi gelirleri artacak. Bu nedenle vergi oranlarının düşürülmesi imkanı ortaya çıkabilir.

– Dijital para sistemi uygulaması, maliyetleri düşüreceği için faiz oranlarının düşmesine katkı sağlayabilir.

-Dijital para uygulamasının, 7/24 kuralı ile işlem yapılabilmesi ekonomik gelişmeyi hızlandırabilir.

– CBDC sisteminde fiziki para olmadığı için, salgınların para aracılığı bulaşıp yayılması önlenebilir.

 CDBC SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI

CBDC sisteminin belli başlı dezavantajları ise şunlar olabilir:

– Para dijital ortamda üretildiği, muhafaza edildiği ve transfer edildiği için sisteme yönelik siber saldırı riski artabilir.

– Dijital paranın hızlı bir şekilde menkul kıymete, dövize, altına dönüşmesi kurlarda ve altın fiyatında dalgalanmaya ve spekülatif ataklara sebep olabilir.

– Yaşlılar, çocuklar ve yeniliğe karşı direnenler dijital para sistemine uyumda zorlanabilirler.

Sonuç olarak, para hakkındaki bildiklerimizin tamamen değişeceği yeni bir dünyaya hazır olmalıyız. Günümüzde paranın yeni formunun dijital bir karakter taşıyacağı konusunda ortak bir kabul oluştu. Şimdilerde, kağıt paranın büyük ölçüde veya tamamen ortadan kalkacağı ve yerini dijital merkez bankası parasının yer alacağı bir süreç yaşanıyor. Bu nedenle, merkez bankalarının parasal sisteme müdahale ederek, kendi dijital paralarını çıkarmaları ve yakın zamanda fiziki kağıt paraların yerini dijital ortamda üretilen, yönetilen ve denetlenen dijital paraların almalarının kaçınılmaz olacağı görülüyor.

Osman Akyüz

akyuz@turcomoney.com